Tokom 2009. godine recesija iz SAD prelazi u Evropi. U toj godini samo dvije evropske zemlje (Poljska i Albanija) nisu imale pad realnog BDP-a, a ja sam predložio da BiH analizira ekonomsku politiku tih zemalja, jer je ona, što se vidi po rezultatima, bitno drugačija od ekonomskih politika ostalih zemalja.
Kao biološki sistemi svi ljudi su istovjetni, imaju iste organe, čula, nervni sistem, fiziologiju i patologiju. Ako se izuzmu kontraindikacije (neželjeni efekti terapija) onda je ono što je lijek za jednog čovjeka, lijek i za sve ostale ljude sa istim obolenjem. Međutim, to ne važi i za ekonomske sisteme i u tome je čar i težina ekonomske politike i ekonomije kao struke i prakse.
Ono što je lijek za jednu ekonomiju, može biti otrov za drugu, zavisno od stepena ekonomskog razvoja, strukture (elemenata) ekonomskog sistema i veze između njih. Otrov jedne ekonomije često je lijek druge ekonomije. Pored toga, rjetki su slučajevi da pacijent na samrti odbija saradnju tj. propisanu terapiju i lijekove. Ali, teško bolesna ekonomija ipak ponekad odbija da se izliječi; što zbog neznanja, što zbog oportunizma vladajuće klase i/ili uticajnih poslovnih društvenih grupa, što zbog klasne dinamike tj. klasne borbe.
Ako “ljekar za ekonomiju” stalno propisuje istu ekonomsku politiku (lijek) zemljama sa različitom ekonomskom strukturom i različitim stepenom ekonomske razvijenosti takav model ekonomske politike se kolokvijalno označava kao “jedna veličina odgovara svima” (eng. one size fit all).
Ukoliko za trenutak apstrahujemo stepen ekonomske razvijenost (npr. BDP per capita po paritetu kupovne moći), zanemarimo li razliku između razvijenih i zemalja u razvoju (koje u prosjeku brže rastu od razvijenih zemalja) i ako pretpostavimo da je prosjek za EU (vidjeti grafikon) “granica bolesti i zdravlja” nije teško zaključiti kojeg “pacijenta treba otpustiti iz bolnice, a kojeg zadržati”? Potpuno drugačiji zaključak se izvlači ako se ljestvica postavi više, u skladu sa privrednom dinamikom Turske, evropske i azijske zemlje i višedecenijskog kandidata za članstvo u EU.
Po “EU kriteriju” (rast realnog BDP u periodu 2008-2017.g. 8,1%) ne samo da su Hrvatska i Slovenija bolesne ekonomije, već su to u prosjeku i zona evra, kao i Rusija. Prema odabranom kriteriju BiH je značajno zdravija ekonomija od slovenačke, što je na logičkom nivou vrlo teško prihvatiti, jer malo ko iz Slovenije emigrira u BiH, ali bi zato trebalo analizirati slovenačku migraciju na Zapad.
Samo se Poljska i Albanija mogu “ravnati” sa Turskom, njihov kumulativni rast je i dvocifren i iznad 20%.
U čemu je tajna turskog uspjeha? Kada sa stranim ekonomistima razgovarate o Turskoj često čujete opasku “Turci ne slušaju nikoga”, što bi značilo da Turci sami sebi “propisuju lijekove” tj. da ne pristaju na ekonomsku politiku tipa “jedna veličina odgovara svima”?
Evo jedne kratke anegdote iz koje se može dešifrovati turski odnos prema ekonomskoj politici. Na jednoj konferenciji turski ekonomista (Narodna banka Turske) predstavlja istraživanja po kojima potrošački krediti povećavaju spoljnotrgovinski deficit u Turskoj, ali i u drugim zemljama u razvoju. U sali žamor, negodovanje i negiranje rezultata istraživanja. Pojedini ekonomisti gotovo uvrjeđeni takvim nalazima, pa se razvija žučna rasprava u kojoj se osporavaju nalazi istraživanje po principu “kako si se samo usudio …”. Turčina niko ne brani, ali to mu ne smeta da bude mrtav-hladan. Kada su se intelektualne emocije umirile, u konferencijskim kuloarima pitaju Turčina kako je došao na ideju da sprovede ovo istraživanje. On objašnjava: “MMF kazao da imamo spoljnotrgovinski deficit jer nam je inflacija u poređenju sa EU visoka, pa su naši proizvodi relativno skuplji od evropskih što uzrokuje pad našeg izvoza, a rast uvoza. Guverner naložio da se stav MMF-a istraži. Ja i moje kolege kroz seriju istraživanja otkrili da potrošački krediti povećavaju uvoz i spoljnotrgovinski deficit, a ne naša visoka inflacija. Stav MMF-a argumentovano odbijen. Umjesto da smanjujemo inflaciju odlučili smo da smanjimo potrošačke kredite”.
BH ekonomska politika nikada neće biti poput one u Turskoj, ali bitno je znati princip kreiranja ekonomske politike u brzorastućim ekonomijama poput Turske.
Turska a priori odbacuje ekonomsku politiku koja je sačinjena po antiekonomskoj i nelogičnoj formuli “jedna veličina odgovara svima”.
Niska inflacija je jedan od glavnih lijekova koje propisuje MMF.
Visoka inflacija u Turskoj nije “babaroga”.
One size does not fit all (jedna veličina ne odgovara svima).
Dragan S. Jović*
*Izneseni stavovi, ideje, zaključci, preporuke, analize i mišljenja pripadaju autoru i ne predstavljaju na bilo koji način stavove, ideje, zaključke, preporuke, analize i mišljenja ustanove u kojoj autor radi. Analize finansijskog/bankarskog tržišta i/ili pojedinačnih hartija od vrijednosti (akcija, trezorskih zapisa, obveznica) nisu prijedlog za kupovinu ili prodaju hartija od vrijednosti. Analize ove vrste su lični stavovi autora, a ne bilo kakva vrsta investicionog savjeta.
