Odnosi države Srbije i MMF-a su trenutno takvi da Srbija ništa ne duguje MMF-u, ali nije uvijek bilo tako.
Zadnjih 5 godina Srbija se ne obraća MMF-u za kredit i izvore finansiranja javnog duga traži ili na domaćem tržištu (Beogradska berza) ili na međunarodnom tržištu.
Srpski javni dug je u 2019. ispod “magičnih” 60% BDP-a, granice koja se uzima kao poželjan nivo javnog duga, koji je određen u Mastrihtu 1992. za zemlje EU, ali ni one ga se ne pridržavaju.
Ako je visina javnog duga od 60% u odnosu na BDP održiv javni dug ili dug koji se može bez problema otplaćivati, da li to znači da upola manji javni dug, 30% BDP-a, ne predstavlja apsolutno nikakav teret za budžet?
Ovaj logičan zaključak ne tako davna ekonomska istorija Srbije je odbacila (videti grafikon).
U 2007. srpski javni dug je 18,7% BDP-a i Srbija se ne obraća MMF-u.
U 2008. srpski javni dug se naglo povećava usljed finansijske krize koja je zahvatila čitav svijet.
Sa cirka 19% javni dug se penje na 31% i već pri tako relativno niskom javnom dugu Srbija dolazi u finansijske probleme i već sledeće godine se zadužuje kod MMF-a.
Bruto javni dug Srbije i dugovanja prema MMF-u
Izvor: MMF. Napomena: * SDR – specijalna prava vučenja, 1 SDR = 1.44 američka dolara (24.2.2021). Crvenom bojom je označen javni dug u godinama bez dugovanja MMF-u.
U 2009. Srbija uzima kredit od MMF od oko jedne milijarde specijalnih prava vučenja/SDR, a sledeće dvije godine uzima još 350 miliona SDR.
U 2019. se i Srbija i BiH potajno gorde javnim dugom koji je ispod “magičnih” 60% BDP-a.
Prema MMF-u on je u 2019. 52,8% BDP(Srbija) i 32,8% (BiH), a MMF prognozira da je i u 2020. ispod 60% u obe države.
Cjeneći iskustvo Srbije iz svjetske finansijske krize, kao i promjene koje je u visini javnog duga donio virus korana, nije li vrijeme da i u Srbiji i BiH počne javna rasprava o održivosti javnog duga, njegovoj visini i modalitetim njegovog finansiranja?
Obe zemlje imaju fiskalni savjet, ali i u Srbiji i u BiH njegove poruke do javnosti teško dolaze, a vlasti njegove stavove ne uvažavaju dovoljno.
Glavna dilema je da li maksimalnu ili poželjnu veličinu duga i dalje vezati za neko opšte pravilo (60% BDP-a, zakon o javnom dugu ili slično) ili dati vlastima punu samostalnost-diskreciju u rastu javnog duga bez ograničenja.
Ako se vladama da diskrecija u povećanju javnog duga to će zahtjevati promjene i u monetarnoj politici.
Za Srbiju te bi promjene značile odobravanje direktnih dugoročnih i velikih kredita budžetu Srbije od strane Narodne Banke Srbije kupovinom obveznica budžeta, ili otkupom obveznica budžeta od srpskih komercijalnih banaka.
Ako Srbija ne želi kredite MMF-a, a želi rast javnog duga da bi održala potrošnju, održivost javnog duga zahtjeva da Narodna banka Srbije dugoročno i obimno štampa dinar bez pokrića u zlatu ili nekoj stranoj valuti, upravo onako kako to čini već godinama Evropska centralna banka i američka centralna banka.
Prema poslednjim podacima (2020. decembar) potraživanja Narodne banke Srbije od države Srbije su 4,8% aktive Srbije, a nekada je taj procenat bio 9,2% (2002.)
Srbija može bolje.
mr Nebojša Balaban
