Ekonomska kriza kroz koju prolazi svjetska i ogromna većina nacionalnih ekonomija je jedinstvena ne samo u istoriji ekonomije već i u istoriji ljudskog društva.
Masovno obustavljanje proizvodnje, zatvaranje trgovačkih i uslužnih djelatnosti, djelimično i uslovno zatvaranje granica, ograničavanje u kretanju ljudi u državama i izvan država, otkazivanje i zabrana javnih i privatnih okupljanja, uvođenje policijskog časa i sve to u doba mira nikada prije nije zabilježeno u istoriji ljudskog društva u bilo kojoj mirnoj epohi razvoja društvenih i ekonomskih odnosa.
Ekonomske posljedice pandemije su brojne i negativne u svim segmentima ekonomskog sistema, a jedna od njih je rast svih vrsta dugova i privatnih i javnih u ogromnoj većini zemalja (vidjeti grafikon).
Do naglog rasta zaduženosti zemalje Evropske unije, dolazi prije 12 godina.
U 2009.godini javni dug se sa 65% (2008.) penje na 76 % BDP-a (crni kvadrat na grafikonu), a učesnici “starog” talasa rasta javnog duga su gotovo sve zemlje EU.
Za godinu dana (2008 – 2009.) javni dug zemalja EU je porastao za oko 11 procentnih poena, dvocifren prirast javnog duga (u odnosu na BDP) je imalo 10 zemalja, a među njima je bila čak i Austrija.
Svoj vrhunac javni dug dostiže tokom 2013. i 2014. godine kad kreće postepena konsolidacija javnih finansija evropskih zemalja, kroz smanjenje javnog duga.
Javni dug u EU
(u % BDP-a)
Izvor: Eurostat.
U narednom periodu uporedo sa rastom BDP-a smanjuje se nominalna vrijednost javnog duga i privredni rast u kombinaciji sa razduživanjem obara vrijednost javnog duga, tako da se javni dug EU u 2019. izjednačava sa onim u 2009.godini.
I baš onda kada je javni dug došao na nivo iz 2009. i kada se očekivalo njegovo dodatno smanjenje dolazi pandemija koja kida ekonomske i društvene veze unutar nacionalnih ekonomije, a i na svjetskom nivou.
Kao i prije 11 godine javni dugovi zemalja EU eksplodiraju, a “lideri” ovoga novoga-staroga talas rasta javnog duga (crveni kvadrat na grafikonu) su kao i prije više od deceniju ponovo Kipar, Grčka, Italija i Španija, a ovaj put im se pridružila i Francuska.
U prosjeku javni dugovi na nivou EU su za 9 mjeseci (od decembra 2019. do septembra 2020.) opet značajno porasli, ali ovaj put i više nego u periodu 2008. -2019., za 12 procentnih poena.
Prosječna evropska zemlja ja na početku jeseni 2020. dugovala 90% svoga BDP-a, na kraju 2008. prosječan dug je bio 65% i nikome u EU više ne pada na pamet da se poziva na odredbe ugovora iz Mastrihta koji je zahtjevo da javni dug bude ispod 60% BDP-a.
Jedina zemlja u EU koja je tokom pandemije, kao i tokom globalne finansijske krize uspjela da drži javni dug pod potpunom kontrolom je Norveška, a blizu nje (u pozitivnom smislu) su Danska i Švedska, što bi mogla biti preporuka za proučavanje razloga uspjeha ovih zemalja u djelu ekonomske politike koji se odnosi na upravljanje javnim dugom, kao i preporuka za analizu njihovog drušveno-ekonomskog uređenja (privatni dug ovih zemalja nije tema ovoga teksta).
Ekonomsku politiku “zatvaranja” ljudi i pojedinih privrednih djelatnosti i rasta javnog duga prvo su počele primjenjivati najrazvijenije zemlje( Kina, Italija …), a sljedile su ih ostale razvijene zemlje, potom manje razvijene zemlje, i na kraju zemlje izvan EU.
Da nije bilo užurbanog i efikasnog rada naučnika na pronalasku vakcine i eksplozija, a ponekad i manipulacija, na tržištu kripto-valuta moglo bi se neprecizno reći da je u brojnim društveno-ekonomskim sistemima “sve” stalo, a da sam dugovi i djeca rastu.
Pošto fiskalni i ekonomski kapaciteti za upravljanje rastućim javnim dugom nisu jednaki ni između, a ni unutar, ove tri grupe zemalja, kao ni pristup vakcini, a ni politika vakcinacije, raste vjerovatnoća da će pojedine evropske zemlje, među kojima su i Hrvatska, BiH i Srbija, imati probleme sa otplatom javnog duga.
Svaka kriza mjenja način na koji ekonomisti, kao i lica izvan ekonomske struke, razmišljaju o ekonomskom sistemu, o ekonomiji o društvu u kojem žive i o ljudskoj civilizaciji.
Bife
