Cijena barela nafte već mjesecima raste, pa se ogromnog pada cijene ovoga energenta sa početka prošle godine malo ko sjeća iako se radilo o krajnje rjetkom događaju.
Početak epidemija i proglašenje pandemije je svjetskoj ekonomiji donio tzv. šok ponude i šok tražnje.
Zatvaranje fabrika i tržišnih centara su simbol šoka ponude, jer obustava rada privrede smanjuje ili potpuno ukida, ponudu roba i usluga.
Ako se zabrani ljudima da izlaze iz kuće, posjećuju trgovačke objekte i putuju smanjuje se tražnja za robama i usluga.
Tako se „šokira“ tražnja.
U ovome ekonomskom okviru šok predstavlja krajnje negativnu pojavu koja obara i ponudu i tražnju na tržištu roba i usluga.
20.aprila 2020.god. cjena američke nafte (West Texas Intermediate (WTI)) usljed šoka tj. ogromnog smanjenja tražnje postaje negativna – prodavci su plaćali kupcima da kupe nafte.
Postoji tehničko i ekonomsko obašnjenje ovoga crvenog slova u istoriji američke ekonomije.
Tehničko je vrlo prosto i oslanja se samo na šok tražnje uzrokovan pandemijom, ali ne i na osnovnu karakteristika kapitalističkog načina proizvodnje.
Proizvođači nafte nisu mogli brzo prodavati naftu pa su je skladištili u tankerima, a dugačak period lagerovanja prouzrokovao je visoke troškove što je prisiljavalo proizvođače nafte da prodaju robu „ispod cijene“ da bi je se rješili i tako izbjegli ogromne troškove skladištenja.
U jednom trenutku cijena nafte, koja je inače bila „ispod cijene“ je skliznula i ispod nule, na minus 38 dolara, a sa relaksacijom tražnje cijena je naravno ponovo postala pozitivna.
Drugo objašnjenje crvenog slova se vezuje za jednu zaboravljenu školu ekonomske misli na kojoj su odgajane desetine generacija ekonomista u Evropi i svijetu od 1945.god. pa sve do pada Berlinskog zida, a koje je još uvijek prihvaćena u zemljama poput Kine.
Karl Marks, njemački ekonomista i filozof, je tvrdio da se kapitalistički ekonomski sistemi sa vremena na vrijeme usljed ogromne proizvodnje, ili stručno rečeno, hiperreprodukcije, moraju suočiti sa povremenim krizama, koje se odlikuju ogromnim padom robnih cijena.
Cijena barela američke nafte (WTI) u dolarima
februar – april 2021.god.
Izvor: Investing.com.
Kada se ogromna proizvodnja, koja je osnovna karakteristika razvijenih kapitalističkih ekonomija, suoči sa ogromnim padom tražnje, što je takođe povremena karakteristika razvoja kapitalističkih ekonomija, očekivani rezultat je pad cijene roba.
Tokom pandemije proizvođači nafte su plaćali kupcima za prodaju nafte da bi se otarasili robe, a danima prije i poslije crvenog slova cijena nafte je u poređenju sa cijenom u 2019.god. bila izuzetno niska.
Tokom Velike ekonomske krize, 1929 – 1933. američki proizvođači su ponekad fizički uništavali robu da bi smanjili veličinu zaliha, a ostatku robe usljed tako izazvane vještačke oskudice podigli cijenu, a uništavali su i robu zato da ne bi morali plaćati kupcima da je otkupe.
Možda je istina da je prvi put u istoriji američka nafta tokom 2020.god. imala negativnu cijenu, ali je i istina da prevelika proizvodnja dovodi do povremene krize hiperreprodukcije, koja je ovaj put bila prouzrokovana smanjenjem tražnje usljed brojnih ograničenja koje je donjela pandemija.
Kriza prevelike proizvodnje se u BiH ne može desiti, jer je se radi o izuzetno nerazvijenoj kapitalističkoj ekonomiji skromnih proizvodnih kapaciteta, ali ipak možda treba motriti na pojedine djelove tržišta ili na neka tržišta, kako ne bi došlo do prevelike proizvodnje i kasnijeg ogromnog pada cijene?
Bife.ba
