Izreka „ istorija je učiteljica života „ (lat. historia est magistra vitae) se može primjeniti na sve društvene procese, pa i na tržište akcija, pošto su investitori jedna vrsta društvene zajednice.
Ilustracija pred nama je jedna vrlo bitna sekvenca petogodišnje dinamike tržišta akcija na Banjalučkoj berzi i rasta realnog BDP-a u tom istom periodu (2004 – 2008).
Ne postoji apsolutno nikakvo ekonomsko obrazloženje za nagli rast BIRS-a (indeks akcija na Banjalučkoj berzi) koji započinje u 2004.god. i koji traje sve do polovine aprila 2007. god.
Nikakvih ogromnih investicija u ekonomiju Bosne i Hercegovine nije bilo, niti bilo kakve ekonomske renesanse.
Nisu otkrivena nikakva rjetka nalazišta dragocijenih metala ili energenata u Bosni i Hercegovini.
Bosna nije pristupila Evropskoj uniji, a nije ni dobila ponudu da postane nova članica/država Sjedinjenih Američkih Država.
Nije bilo ponude ove ili slične vrste ni iz Ruske Federacije, a ni iz Saudi Arabije.
Berzanski indeks Republike Srpske
i godišnja stopa rasta realnog BDP-a Republike Srpske
(2004 – 2008)
Izvor: Banjalučka berza i Republički zavod za statistiku Republike Srpske.
Mada su iz današnje perspektive stope ekonomskog rasta u periodu 2004 – 2008. djeluju visoke, one uopšte nisu bile tolike da mogu opravdati prvo dvocifrene, a potom i trocifrene stope rasta BIRS-a.
U 2006. BIRS je porastao za 111%, a realni BDP Republike Srpske za 6%.
U prvom tromjesječju 2007. godine stvari stoje još gore.
Za godinu dana rast realnog BDP-a je 6,9%, a BIRS je od prvog tromjesječja 2006. do prvog tromjesječja 2007. porastao za 223%.
Mnogi tadašnji i sadašnji investitori na Banjalučkoj berzi odgovornost za slom tržišta, koji je počeo u aprilu 2007.god. pripisuju pokušaju transformacije djela elektroenergetskog sektora Republike Srpske, koja nije bila u skladu sa interesima malih akcionara.
Međutim, to je bio sporedni uzrok tržišnog sloma.
Primarni uzrok rušenja srpske kule od karata je bio udaljavanje rasta finansijskog tržišta od rast sveukupne ekonomije.
Ova pojava, različita dinamika rasta tržišta akcija u odnosu na tržište roba i usluga se označava stručnim terminima razdvajanje ili razlaz (eng. decoupling).
U proljeće 2007.godine rjetki su bili oni investitori koji su se zapitali zašto akcije rastu za 223% (mart 2007 – mart 2006.), ako realna ekonomija raste za svega 6,6% (prosjek rasta realnog BDP-a u periodu 2004 – 2006.).
Rast koji je za 34 puta (223/6) veći na tržištu akcija nego na robnim tržištima i tržištima usluga je mogao imati pokriće samo u nekim izuzetno pozitivnim očekivanjima, ali kakva su to “očekivanja” koja za godinu dana podignu cijene akcija za više od 200%?
Na kraju krajeva ako je tržište poraslo za 111% u 2006.godini da li je bilo racionalno očekivati da će se rast nastaviti i u 2007. godini?
Na kraju 2007.god. BIRS je za 11% manji u odnosu na kraj 2006, a u 2008. god, smanjen je za još 60%, skoro na nivo početne vrijednosti (1.000 poena).
Iracionalno ponašanje investitora u prvoj polovini 2007. je proizvelo ogroman rast BIRS-a koji je splasnuo do kraja godine.
Investitori u Bosni su tokom cijele 2007. godine ponašali iracionalno kao da nisu znali da je te godine započela globalna finansijska kriza.
Zbog svoj iracionalnosti su dodatno kažnjeni tokom 2008. godine kada se BIRS vraća na početnu vrijednost, a globalna finansijska kriza kulminira bankrotom američke investicione banke Braća Liman (septembar 2008).
Za sve gubitke kojima su investitori na tržištu akcija u Bosni bili izloženi u periodu 2007 – 2008. godine mogu okrivati samo vlastitu iracionalnost i sopstvenu pohlepu i nikog i ništa drugo.
Za sve dobitke koje su investitori na tržištu akcija u Bosni ostvarili u periodu 2007 – 2008. godine mogu zahvaliti svojoj racionalnosti, logici, znanju i osjećaju za mjeru.
