Većina zemalja koja očekuje da bi mogla imati kratkoročne probleme sa izmirivanjem obaveza po javnom duga obraća se MMF- u sa zahtjevom za ugovaranje Stand-by aranžman (SBA).
SBA je vrlo fleksibilan model finansiranja koji i kada se ugovori ne mora biti u potpunosti realizovan.
Vlada može odlučiti da ne koristi sva sredstva odobrena kroz SBA , a na MMF-u je da obezbijedi isplatu ovih sredstava kada to od njega zatraži druga strana.
SBA predstavlja sredstva koja su u pripravnosti, na čekanju i na raspolaganju državi potpisnici aranžmana, kada ona ocijeni da su joj ta sredstva potrebna.
Kroz SBA države rezervišu novčana sredstva – kredit kod MMF.
Krajem prošle godine Srbija je ugovorila SBA (oko 2,3 milijarde evra ) i nakon par dana povukla 40% ugovorenih sredstava.
“Problem” sa SBA je u tome što MMF daje novac, a zauzvrat traži provođenje ekonomskih reformi radi postizanaja ili jačanja finansijske i ekonomske stabilnosti.
Najomiljenija reforma MMF-a, najčešći element promjena u ekonomskom sistemu koje MMF traži od dužnika, je zamrzavanje plata u javnom sektoru i penzija, ili čak njihovo smanjenje.
BiH je zadnji SBA imala 2012.godine (septembar ), a predzadnji 2009. (jul), kao odgovor na probleme u izmirivanju obaveza po spoljnem dugu do kojih je došlo zbog pada privredne aktivnosti tokom svjetske finansijske krize.
Bosna je odmah na početku pandemije korona virusa (april 2020) koristila sredstva MMF-a, ali nije ugovorila SBA već RFI (brzi finansijski instrument).
Razlika između SBA i RFI je u tome što prilikom odobravanja RFI MMF ne postavlja bilo kakve uslove dužniku, u pogledu bilo kakvih reformi.
RFI su koristile mnoge zemlje tokom pandemijem, jer je tada MMF morao brzo djelovati, bez uslovljanja bilo koje države.
U odnosima sa MMF-om Bosna ne može više tražiti RFI, već samo SBA.
U prethodnim tektovima smo pokazali da i banke sa sjedištem u Banjaluci, kao i banke sa sjedištem u Mostaru i Sarajevu kupuju obveznice koje emituje Republika Srpska.
Međutim, banke sa sjedištem u Republici Srpskoj ne investiraju u javni dug Federacije BiH.
Za sada oba entiteta redovno izmiruju svoje obaveze po dugu, unutrašnjem i vanjskom.
Ipak, ne bi bilo loše, odnosno bilo bi ekonomski vrlo racionalno, da se novi SBA, prvi put nakon 11 godina, ugovori sa MMF-om.
Ako je cijena toga neprijatna, pristanak na regulisanje rasta plata u javnom sektoru i penzija, treba razmisliti šta je alternativa saradnji sa MMF-om.
Banke u Republici Srpskoj pokazuju da nisu voljne, iako su vrlo likvidne, da finansiraju Federciju BiH.
Njihovo opredjeljenje je da finansiraju samo budžet Republike Srpske.
Kao što je Federacija ostala bez investitora iz RS, isto tako se može desiti promjena u poslovnoj politici banaka iz Federacije u odnosu na finansiranje budžeta i Federacije i Srpske.
Ne može se očekivati da ekonomski sistem funkcioniše tako da komercijalne banke uvijek i stalno budu posvećene finansiranju entitetskih budžeta, jednog ili oba.
Bez obzira na, u prosjeku, izvanredne odnose banaka i entitetskih ministarstva finansija treba ipak ozbiljno razmisliti o SBA, makar on sadržavao ekonomsku politiku koja nije po volji entitetskih vlada.
Ulaganja banaka sa sjedištem u RS u dužničke hartije od vrijednosti FBiH
(u milionima KM)
Izvor: ABRS.
