Vodeći računa o načinu finansiranja budžeta Repulike Srpske nedavno je srpska izvršna vlast, po uzoru na Republiku Hrvatsku (RH) predložila emisiju tzv. “narodnih”obveznica.
One su prozvane “narodnim” zato što su namjenjene samo fizičkim, a ne pravnim licima, državljanima RH.
Početkom ove godine RH je emitovala narodne obveznice na dvije godine koje su otkupljene po kamatnoj stopi od 3,65% u iznosu od 1,3 milijarde evra.
A sada nešto istovjetno želi da učini i RS primjenjujući sličnosti, ali ne i razlike, sa emisijom u RH (razlike su tema ovoga teksta).
RS je politički entitet u sastavu države, a RH je država.
Sve vrste javnih prihoda u RH su izvorni javni prihodi RH.
Izvorni prihodi RS nastoju samo po osnovu prikupljanja direktnih poreza (porez na dobit, dohodak i kapitalnu dobit).
Indirektni porezi BiH (carine, akcize, porez na dodatu vrijednost) su prihodi države BiH, a ne entiteta i njihov ostatak se tek po izmirenju obaveza po bosanskom spoljnjem dugu, dodjeljuje entitetima.
RH raspolaže, bez ikakvih ograničenja i indirektnim i direktnim porezima prilkom izmirivanja obaveza po javnom dugu i budžetskim rashodima.
RS uopšte nije samostalna prilikom korištenja indirektnih poreza, a RH jeste.
Porez na dodatnu vrijednost je najizdašniji oblik poreskih prihod i on je u BiH izvorni prihod države, pa tek onda entiteta.
Druga bitna razlika u pogledu kapaciteta RS da izmiruje obaveze se odnosi na odnos između centralne banke na jednoj strani i budžeta i javnog duga na drugoj strani.
Narodna banka (NBH) je RH posudila dvije milijarde evra, a Centralna banka BiH (CBBiH) Bosni i Hercegovini i njenim entitetima nije posudila ništa.
Iza budžeta RH, kao potencijalna podrška i zajmodavac, uvijek stoji NBH, a nakon što je RH postala članica eurozone i Evropska centralna banka (ECB) može indirektno , preko NBH, finansirati budžet RH.
Iza BiH, RS, FBiH, ne stoji ni CBBiH ni ECB.
Javni dug i budžet RS je prepušten sam sebi i djeluje bez kreditne podrške centralnih banaka.
Potraživanja Narodne banke Hrvatske od Republike Hrvatske po osnovu kupljenih hartija od vrijednosti, u milijardama EUR
Izvor: HNB.
Zato je namjera RS da emituje obveznice isključivo i jedino fizičkim licima u BiH romantičarski pokušaj da se kopira ekonomska politika države Hrvatske koji ima podršku i HNB i ECB.
Trenutno je teret finansiranja budžeta RS na plećima banaka iz RS i FBiH, a Vlada RS želi da jedan dio toga tereta prebaci i na nejake grudi srpskog, hrvatskog i bošnjačkog čovjeka, svjesna da nema podršku ni CBBiH ni ECB.
Ovakav način finansiranja budžeta ili otplate unutrašnjeg i spoljnjeg duga u kojem uopšte ne učestvuje MMF je ne samo vrlo rijedak, već i vrlo rizičan.
BiH već 11 godina nema stend baj aranžman (SBA) sa MMF-om, a pošto će prije ili kasnije SBA između BiH i MMF morati biti ugovoren, bolje je da to bude što prije.
RS istovremeno sa razvojem koncepta narodnih obveznica treba inicirati čim prije, preko Vijeća ministara BiH, ugovaranje SBA.
RS planira tražiti od svojih građana da joj pomognu u finansiranju budžeta i otplate javnog duga, a tim istim građanima niko ne brani da u svakom trenutku kupe dio bilo koje emisije obveznica i trezorskih zapisa RS.
Kada bi se velikom srpskom pjesniku Jovanu Dučiću tada nastanjenom u Beogradu, neki od njegovih zemljaka obratio za materijalnu ili nematerijalnu, pomoć (preporuku za dobijanje posla) on je često običavao reći da romansa postoji samo u romanima.
Izuzetak je bio beogradski trgovac, takođe porjeklom Hercegovac, Luka Ćelović, koji je svojim zemljacima djelio i šakom i kapom, a Beogradu je ostavio i zadudžbine.
Prije nego što građeni RS organizovano pomognu RS (oni to neorganizovano već sad čine kroz pojedinačne kupovine obveznica i trezorskih zapisa RS) RS treba ugovoriti da joj MMF pomogne.
