U Republici Srpskoj, kako kod običnog svijeta, tako i kod ekonomista i bankara, i službenika u republičkim, opštinskim i gradskim organima uprave, a pogotovo u krugovima budžetskih korisnika (penzioneri, prosvjeta, boračka populacija) vlada velika zabrinutost u pogledu izvršenja budžeta u 2023.godini.
Briga je opravdana, razumna i logična, ali briga, makar i velika, ne bi trebala da poprimi oblik paronoje, a pogotovo ne velikog čuđenja zbog učestalog zaduživanja Republike Srpske.
Budžet, u iznosu od 5,4 miljarde KM, usvojen je krajem prošle godine glasovima skoro svih poslanika u Narodnoj skupštini Republike Srpske (oni su bili vrlo zainteresovani za njegovo usvajanje, jer se poslaničke plate isplaćuju iz bužeta Republike Srpske).
Za budžet kojim je planirano maksimalno dugoročno zaduženje u 2023.godini od 1,08 milijardi KM glasali su i narodni poslanici opozicije, koji uskoro planiraju da se počnu sastajati pod vedrim nebom tj. na otvorenom (vjerovatno po uzoru na antičke skupštine u grčkim polisima).
Budžet su predložili ministri (vlada) i za njega su glasali poslanici stranaka koje su prije par dana održali proteste na liniji između entiteta Bosne i Hercegovine, koju neki doživljavaju kao granicu, zaboravljajući i da zaduživanje budžeta ima svoje granice.
Budžet Republike Srpske za 2023.godinu, je usvojen u novembru 2022.godine, u potpuno drugačijem stanju društveno-ekonomskih odnosa od trenutnih.
U novembru prošle godine najviši predstavnici srpske zakonodavne i izvršne vlasti nisu bili pod sankcijama Sjedinjenih Američkih Država, sada to oni jesu, i ta činjenica proizvodi velike negativne posljedice na finansiranje budžeta Republike Srpske novim dugoročnim dugom – emisijom obveznica.
Krajem avgusta Srpska se na Banjalučkoj berzi zadužila po trinaesti put, ali kratkoročno (trezorski dug), dok se u dugoročno zaduženje računa samo emisija obveznica.
Od tih 13 emisija, dugoročan dug (obveznice) je emitovan sedam puta i njegova ukupna vrijednost je 420,2 miliona KM (ostalo je kratkoročni dug).
U opštem djelu budžeta Republike Srpske za 2023. na poziciji 921000 nalazi se stavka primici od izdavanja hartija od vrijednosti u iznosu od 1,1 milijardi KM, iz čega bi se moglo zaključiti da će cijelokupna vrijednost dugoročnog duga u 2023.godini biti kreirana izdavanjem obveznica.
Koju vrijednost obveznica Srpska treba emitovati tokom zadnja četiri mjeseca 2023. godine da bi budžet bio izvršen?
Do sada je u 2023.godini emitovano 420,2 miliona KM, budžetom je predviđeno da to bude 1,1 milijardi KM (Odlukom o dugoročnom zaduženju Republike Srpske za 2023. taj iznos je neznatno niži, 1,08 milijarde KM) i Republika Srpska bi se do kraja godine trebala zadužiti još za 689,5 miliona KM (1,1 mijarde minus 420,2 miliona KM).
U prosjeku, mjesečno, u naredna četiri mjeseca, na berzama bi Republika Srpska trebala emitovati obveznice u vrijednosti od 172 miliona KM (689/4).
Ovo je pesimistični scenario srpskog budžetskog hoda po mukama, jer je u uslovima otežanog pristupa berzama zemalja Evropske unije (ne samo zbog američkih sankcija, kojima su se pridružile pojedine zemlje EU) taj iznos vrlo teško dobiti na Banjalučkoj berzi, pa možda i na Beogradskoj?
Očekivano dugoročno zaduženje Republike Srpske do kraja 2023. godine, u milionima KM
(na osnovu Budžeta Republike Srpske za 2023. i dugoročnog zaduženja na Banjalučkoj berzi do kraja avgusta 2023)
Izvor: Obrada podataka iz Budžet Republike Srpske za 2023. i podataka sa Banjalučke berze.
Optimistični scenario izvršenja budžeta polazi od činjenica da zbog rasta direktnih poreza, koji nadmašuje pad indirektnih poreza (podaci za juli 2023.godine), u uslovima kada se najavljuje novi-viši koeficijent raspodijele indirektnih poreza za Srpsku (koji bi trebao povećati javne prihode Srpske od indirektnih poreza), puni iznos dugoročnog zaduživanja od 690 miliona KM vjerovatno neće ni biti potreban za izvršenje budžeta.
Rebalans budžeta za 2023.godinu je najavljen za septembar ili oktobar i vrlo brzo ćemo imati informaciju da li će se izvršenje budžeta kretati po dobru, ili po zlu.
Dvije grupe narodnih poslanika, čije plate se finansiraju iz budžeta Srpske, od kojih prva planira obitavanje pod vedrim nebom, a druga indirektno pohodi međuentitetsku liniju, bi trebale odlučiti koji su poslovi narodnih poslanika manje, a koji više, bitni.
Ako je ikada i postojao, medeni mjesec srpskih javnih finansija je prošao.
Prema svojoj ekonomiji i ekonomskim pitanjima Republika Srpska se ne odnosi previše zainteresovano i zato nas ne bi trebalo iznenaditi ako izvršenje svakog narednog budžeta bude sve teže i teže?
Kroz budžet svake godine prođe oko trećina godišnje novostvorene vrijednosti (BDP) Srpske (5,4/15 = 36%) i možda bi zato budžetska pitanja trebala biti važnija od “vedrog neba” i “linija”?
Vedro nebo bi se možda trebalo prepustiti zaljubljenim (pogotovo onima koji su u medenom mjesecu) i astronomima, a međuentitetsku liniju ljudima koji putujući stvaraju prihode kojima plaćaju porez (porezi su prihod budžeta)?
