Sumirajući promjene u ekonomiji BiH tokom 2023.godine, koji događaj bismo mogli izdvojiti kao najbitniji za dalji razvoj ekonomskog i društvenog sistema?
U svakoj ekonomiji, apsolutno svaki dan, se vrši raspodijela imovine između pojedinaca, društvenih grupa, društvenih klasa, radnika i vlasnika kapitala.
Ona, svima očigledna, raspodijela imovine obavlja se preko tržišnog mehanizma pomoću cijena koje se plaćaju u kupoprodaji roba i usluga.
Tražnja za robama i uslugama se formira na bazi raspoloživog dohotka, ili na osnovu očekivanog dohotka (koji služi kao novčano pokriće za kupovinu dobara na kredit).
Dohodak radnika je neto plata, a dohodak vlasnika kapitala (poslodavca) je neto profit.
Na nivou jednog preduzeća, pod pretpostavkom da se ništa ostalo ne mjenja, rast plata povećavajući troškove poslovanja smanjuje neto profit preduzeća i dohodak vlasnika preduzeća.
Taj antagonizam između radničke klase i kapitalističke klase u pogledu visine plata na nivou cijelog ekonomskog sistema ne mora nužno voditi ka smanjenju neto profita.
Vlada Republike Srpske je krajem prošle godine odlučila da minimalnu neto platu poveća za 28,5% – sa 700 KM na 900 KM.
Svako preduzeće koje ima radnike kojima isplaćuje minimalnu platu u ovome aktu vlade vidi povećanje troškova neto plate i troškova bruto plate (apsolutni rast poreza i doprinosa) i smanjenje neto profita (pod uslovom da rast troškova poslovanja ne prenese na kupce preko rasta cijena svojih proizvoda).
Na nivou ekonomskog sistema, makroekonomije, odnos neto plata i neto profita ne mora biti kao na nivou jednog preduzeća.
U uzorku zemalja koje prati Eurostat Srpska je sa minimalnom neto platom od 700 KM bila na zadnjem mjestu, iza Albanije, Bugarske, Srbije i Crne Gore.
Minimalna neto plata po zemljama, u eurima
(drugo polugodište 2023)
Izvor: Eurostat. Šrafirana kolumna predstavlja minimalnu neto platu od 900 KM u Republici Srpskoj.
Predloženo povećanje minimalne neto plate će, pod pretpostavkom da se ne smanjuje broj radnika koji imaju minimalnu platu, povećati stvarnu-novčanu tražnju za robama i uslugama i prihode firmi na nivou makrosistema.
Radnici sa niskim primanjima, zbog same visine neto plate, moraju potrošiti cijelu platu na kupovinu roba i usluga.
Kod ove grupe radnika sklonost ka potrošnji je veća nego kod fizičkih lica sa iznadprosječnim primanjima, koja jedan dio primanja ostavljaju na stranu, u obliku štednje.
Nakon povećanja minimalca kreditni rejting ove grupe radnika će biti poboljšan i oni će moći uzeti veće iznose kredita, koji će takođe podstaći tražnju za robama i uslugama i povećati neto profit na nivou makroekonomije.
Kada rastu plate radnici postaju vredniji-produktivniji i u istom vremenskom periodu proizvedu više proizvoda i usluga, pa ne treba isključiti ni djelimičan pozitivan uticaj rasta troškova bruto plata na rast prihoda čak i u preduzećima koja jedan dio plata isplaćuju u obliku minimalca, a koja takođe mogu povećati prodaju zbog rasta ukupne tražnje za robama i uslugama usljed rasta minimalca.
Sa povećanjem poreske osnovice (minimalne neto plate) rastu javni prihodi Srpske (porezi i doprinosi) koji se kroz javnu potrošnju vraćaju u ekonomski sistem i povećavajući kupovnu moć budžetskih korisnika podižu prihode firmi i neto profit na nivou ekonomskog sistema kao cijeline.
Rast minimalne neto plate nije samo instrument društvene (socijalne) politike usmjerene na smanjenje imovinskih razlika, već to može biti i instrument ekonomske politike, sa ciljem povećanja ukupne tražnje za robama i uslugama na makroekonomskom nivou.
Potez Vlade Srpske u vezi povećanja minimalne neto plate, koji više pogoduje radnicima nego vlasnicima nekih firmi, se može posmatrati i kao oblik unapređenja i razvoja ekonomskog sistema Srpske.
Po mišljenju Bifea rast minimalne neto plate je najbitniji ekonomski događaj u Srpskoj i Bosni i Hercegovini u 2023.godini.
