Ekonomska kriza sa kojom se zona evra i Evropska unija suočavaju je najveća kriza u njihovoj istoriji.
Author: Jović Dragan
Povratak u prošlost
Bosna i Hercegovina je kao ekonomski sistem do sada prošla kroz najmanje 6 etapa društveno-ekonomskog razvoja.
Kako upokojiti vampira
Dugo vremena ekonomska politika u svim evropskim zemljama u razvoju (ili tranzicionim ekonomijama) je vođena na principima tzv. Vašingtonskog koncenzusa (VK) koji se svodio na tri ključne riječ; stabilizuj-privatizuj-liberalizuj.
U ime naroda
Prije 4 godine grupa njemačkih intelektualaca i građana (njih 1.750) je uputila Evropskom sudu pravde (ESP) zahtjev za ocjenu zakonitosti i proporcionalnosti programa kupovine obveznica javnog sektora (Public Sector Purchase Programme/PSPP) od strane Evropske centralne banke (ECB).
Emocionalna inteligencija
Naša statistika ne prati po uzoru na zemlje Zapadne Evrope osjećanja ili sentimente koje građani i privreda gaje prema budućim ekonomskim kretanjima.
Ako bi se pokušali približiti ovoj vrsti statistike koja mjeri očekivanja o budućim ekonomskim kretanjima prvi korak bi trebao biti mjerenje osjećanja ili mišljenja tržišnih aktera o sadašnjim ekonomskim kretanjima.
Farenhajt 2014
Bankarsko-finansijski cinizam “jedna zemlja devet bankrota” se odnosi na Argentinu koja se prije godinu dana našla u devetom bankrotu.
Indeks straha
Psiholozi i psihijatri smatraju da je majka svih čovjekovih strahova strah od smrti, jer je smrt, ne samo za ateiste, početak beskrajnog ništavila i trijumf materije nad duhom i dušom.
Vacatio legis
Nakon okončanja rata (1995.g.) Bosna i Hercegovina je birala između dva osnovna puta razvoja ekonomskog sistema.
Prvi put je bio mukotrpni put ekonomskog razvoj kroz obnovu i razvoj domaće proizvodnju, a drugi put “razvoj” kroz “lagodnu” ličnu potrošnju pretežno uvezene robe.
Izabran je drugi put.
Q regulacija
U ekonomskoj teoriji, rjeđe u praksi, postoje dva ekstremna tipa ekonomije ili ekonomskog sistema; ekonomija slobodnog tržišta (eng. free market economy) i planska ekonomija.
Prvi oblik organizovanja ekonomske aktivnosti podrazumijeva potpuno odsustvo regulacije ekonomskog života, dok drugi oblik zahtijeva totalnu regulaciju.
Miran san
Odnos između devizne imovine i deviznih obaveza banaka, kao i neto otvorena devizna pozicija koja po tom osnovu nastaje je objašnjena i sada ostaje da se vidi kolika je neto otvorena devizna pozicija (NODP) na nivou bankarskog sektora Bosne i Hercegovine?
1974.
26. juna 1974.g. oduzeta je dozvola za rad jednoj njemačkoj banci (Herštat banka).
Javna i privatna stvar
U nazivu Srpske kao bh entiteta kao oblik društvenog uređenja stoji odrednica republika, a to u prevodu sa latinskog znači javna stvar (lat.res publica).
Kontrola kretanja
Polovinom marta 2020.g radi ublažavanja negativnih ekonomskih efekata pandemije obe bh agencije za bankarstvu (ove agencije kontrolišu banke) su donjelu odluku o privremenim mjerama (Odluka) sa naglaskom na moratorijum/mirovanje kredita.
Za svaki slučaj
Komercijalne banke su, u prosjeku, vrlo oprezne kada daju kredite, a centralne banke su još opreznije i konzervativnije ustanove.
Besparica
Naši građani i seljaci, koji su izvan ekonomske struke, stanje u kojem neka firma ili ekonomski sistem kao cjelina, nisu dovoljno likvidni označavaju laičkim pojmom “besparica”.
Kako nastaje besparica na nivou ekonomskog i bankarskog sistema?
Cjeloživotno učenje
Da li je 2020.g. i u kojoj mjeri, repriza 2009.g. s obzirom na pad BDP-a?
Ako jeste da li to znači da kreatori ekonomskih politika u pojedinim zemljama ništa za proteklih 11 godina naučili nisu?
Čudo neviđeno
Mirovanje kredita, mirovanje obaveza po osnovu kredita, postoji kao opcija za onaj dio bh privrede čija se nelikvidnost veže za prilagođavanje ekonomskog sistema vanrednim okolnostima.
Mirovanje kredita, tzv. moratorijum je krajnji domet bh ekonomske politike u sferi kreditne aktivnosti banaka.
Za unutrašnju upotrebu
Tokom prvog talasa pandemije naša javnost je bila vjerovatno sluđena informacijama u vezi realizacije kredita MMF-a.
Stvoren je i utisak da će kada taj novac stigne i bude raspoređen (entitetima/kantonima/distriktu) većina naših ekonomskih problema biti rješena.
A za to vrijeme prava drama se odvijala i još uvijek se odvija daleko od misli prosječnog čovjeka i tiče se smanjenja vrijednosti transakcija u našem unutrašnjem bezgotovinskom platnom prometu (UPP).
Sva jaja u jednoj košari
U ekonomskoj krizi kroz koju prolazimo se od svake vlade tj. od javnog sektora, očekuje da poveća nivo javne potrošnje.
Vlada to može uraditi ili kroz pojačano oporezivanje ili novim zaduživanjem.
Dobri i loši momci
U bankarstvu postoji mnogo crno-bijelih podjela.
Jedna od njih je podjela dužnika na “dobre i loše momke”, tj.podjela kredita na dobre i loše kredite.
Rijeka koja se ulila u jezero
Sa aspekta povjerioca, i obveznica i kredit su potraživanja, ali između njih postoje i razlike, a glavna je da za pojedinačne kredite ne postoji organizovano finansijsko/berzansko tržište na kojem se oni mogu prodavati (prije krajnjeg roka dospjeća) dok za obveznice postoji (berza).
Obveznica je kao rijeka, ona teče i u finansijskom smislu ona je likvidna, uvijek se može pretvoriti u novac.
A kredit je kao jezero koje stoji u mjestu, a može i presušiti ili se pretvoriti u baru.
Srpski kvazi novac u neobranom grožđu
Od 2011.g. Republika Srpska emituje direktno obveznice i trezorske zapise na Banjalučkoj berzi (BLSE), ranije su na BLSE uvrštene emisije vezane za ratni period (1992.g-1995.g.), a najkasnije od 2009.g. Republika Srpska ima svoj novac.
Radi se o kvazi novcu ili o takozvanom novcu, jer on tada nije imao, a nema ni sada, sve funkcije koje novac mora imati, da bi po ekonomskoj teoriji mogao biti proglašen za novac u punom smislu te riječi.
Bela ćao
U ogromnoj većini država postoji samo jedno zakonsko sredstvo plaćanja i zato bi vjerovatno trebala postojati i njegova suprotnost – nezakonito sredstvo plaćanja?
Povratak srpske monetarne politike sa Sjevernog pola
Bosanskohercegovačka javnost zna da se Srbija isto kao i Bosna i Hercegovina zbog pada javnih prihoda, rasta javnih rashoda i smanjenja ekonomske aktivnosti morala zadužiti kod stranih povjerilaca.
Međutim, naša javnost ne zna da je Narodna banka Srbije po prvi put u svojoj novijoj monetarnoj istoriji odlučila da, za srpsku ekonomiju u velikom obimu, kreditira srpske banke, ali i srpsku državu.
Kako je malo postalo veliko
Bosanskohercegovački bankarski sektor značajno više potražuje od stranih pravnih lica nego što im duguje – to je dokazano.
Neto strana aktiva bh bankarskog sektora (razlika između strane aktive banaka i strane pasive banaka) je 1,45 mlrd. KM (april 2020.g.).
Domaća, a strana
O negativnoj naknadi na novčana sredstva iznad obavezne rezerve (u daljem tekstu naknada) koju Centralna banka Bosne i Hercegovine (CBBiH) obračunava bh komercijalnim bankama ranije je pripovjedano, ali je izostalo povezivanje naknade sa kamatnom stopom koju Evropska centralna banka (ECB) takođe obračunava na novčana sredstva iznad obavezne rezerve bankama u zoni evra (eng. deposit facility rate) .
Kod CBBiH novac drže bh banke, a kod ECB banke iz zemalja u kojima je evro zakonsko sredstvo plaćanja.
U potrazi za izgubljenim monetarnim suverenitetom
Republika Srpska je nedavno emitovala 300 mil. KM obveznica, a u prospektu emisije se nije spominjala devizna klauzula.
99,9999999999%
U kompletnom bh javnom mnjenju, kao i “skoro” potpuno u našoj ekonomskoj i bankarskoj struci, već 20 godina vlada kategoričan, nedvosmislen i tvrdoglav stav da Centralna banaka Bosne i Hercegovine (CBBiH) ne vodi monetarnu politiku.
Apsolutno negiranje uloge CBBiH u našem ekonomskom sistemu i našoj ekonomskoj politici ide čak i dotle da se ona u stručnim kuloarima pogrdno naziva “običnom mjenjačnicom”, jer ne može davati kredite bh pravnim licima, a glavni joj je posao da razmijenjuje/mijenja konvertibilnu marku za evro!?
Cijena slobode
I Bosna i Hercegovina i Srbija su se zbog ekonomskog šoka koji je prouzrokovla pandemija zadužile na ino tržištu, Srbija je emitovala obveznice na ino berzi, a BiH je uzela kredit od MMF-a.
Put kojim se rjeđe ide
Srpska je krajem 2006.g. osnovala Investiciono-razvojnu banku Republike Srpske (IRB).
Na zapadu ništa novo
Na početku svjetske ekonomsko-finansijske krize (SEFK) 2008-2009.g. stranci, pretežno strane banke, su započeli povlačenje kapitala (stručni naziv je strana pasiva) iz naših banaka i do početka 2014. g. prepolovile kredite i depozite date bh bankama.
Da li međunarodni tokovi kapitala i u tekućoj krizi imaju isti smijer ili se dinamika i intenzitet kretanja ino kapitala ipak promijenila?
Jedni ulaze, drugi izlaze
Bosna i Hercegovina je dobila kredit MMF-a od oko 650 miliona KM (361 milion dolara), ali je istovremeno “izgubila” 308 miliona KM domaćih depozita.
Vidovdan na kredit
Postavljanje emisije petogodišnjih obveznica Republike Srpske na listing Bečke berze na Vidovdan 2018.g. je od strane Ministarstva finansija Republike Srpske predstavljeno kao izlazak na međunarodno finansijsko tržište, i kao izraz povjerenja stranih investitora u srpske javne finansije.
Danak u kamati
Na tržištu duga, međunarodnom ili domaćem svejedno, postoje dvije glavne vrste duga; obveznice i krediti.
Svjetsko tržište obveznica je teško oko 100 hiljada milijardi američkih dolara (USD) i veće je od svjetskog BDP-a.
Latinoamerički moratorijum
Glavna ekonomska i logička preporuka za razvojnu ekonomsku politiku je da zemlja diverzifikuje svoj izvoz.
Dolazi zima, duga i teška
Međunarodni kapital se u potrazi za prinosima kreće po principu plime (rast) i oseke (opadanje), a najmarkantnije prekretnice u njegovom kretanju su najčešće neki neočekivani događaji, koji ne moraju nužno biti vezani za recesiju ili ekonomsku krizu.
Posipanje pepelom
Kriza javnog duga je ponovo zakucala na vrata Evrope, a žrtve nisu samo zemlje Balkana, već kao tokom i nakon globalne ekonomsko-finansijske krize (2008-2009.) ekonomije zone evra.
Italijanski javni dug raste, BDP pada, snižava se i kreditni rejting italijanske ekonomije, ali ipak Italija se i dalje zahvaljujući kreditima Evropske centralne banke zadužuje po kamatnoj stopi od oko 2%, ili ispod 2%!
Na korak do obale
Probijanje rokova, plaćanje entitetskih budžeta prema dobavljačima je način poslovanja koji je već godinama karakteristika domaćih dužničko-povjerilačkih odnosa između javnog i privatnog sektora.
U međunarodnim finansijama nepoštovanje ugovorenih rokova plaćanja se izjednačava sa difoltom ili de fakto državnim bankrotom.
Jare, ali ne i pare
Srpska je 14.aprila ove godine emitovala petogodišnje obveznice. Prodala je ispod 50% obveznica koje je nudila, a kamatna stopa je porasla na 3% (sa 2%).
Dio tržišta i javnosti smatra da banke ne žele više da kreditiraju Srpsku!?
Da li je Srpska mogla dobiti više od 50% kredita koji je tražila i da li je kamatna stopa od 3% visoka, niska ili možda potaman?
April 6.
Za Balkan se u kuloarima zapadnjačke diplomatije često kaže da ima previše istorije po glavi stanovnika, pa je vjerovatno zato prva asocijacija za većinu Balkanaca sa područja SFRJ na april 6. napad Trećeg rajha na Kraljevinu Jugoslaviju 1941.g. bez formalne objave rata.
Vrati se doma
Bankarski poslovi su jedni od najstrožije regulisanih poslova u svakom ekonomskom sistemu. U BiH dozvolu/licencu za rad bankama izdaju entitetske agencije za bankarstvo, a njihova resorna ministarstva su ministarstva finansija (Srpske i Federacije).
Izdavanje dozvole za rad je samo prvi korak u propisivanju džungle uslova i propisa pod kojim banke mogu i smiju obavljati kreditno-depozitne poslove.
Hrvatska narodna banka u raljama korone
Sa sjeverne, zapadne i južne strane Bosne i Hercegovine nalazi se država koja vodi izuzetno aktivnu monetarnu politiku. Na pozornici hrvatskih finansija se tokom marta odigravala trostruka drama koja je dovela do ogromnog pada hrvatskih deviznih rezervi.
Hrvatska narodna banka bila je glavna “ličnost” u drami.
Deset dana poslije
Kada se neko pravno lice zadužuje emisijom obveznica/trezorskih zapisa govorimo o primarnoj (prvoj) emisija, ili primarnom (prvom) tržište. Svaka sljedeća prodaja prvi put kupljenih obveznica/trezorskih zapisa se odvija na sekundarnom (drugom) tržištu.
Lagano korača Tošo
Za prosječnog stanovnika Bosne i Hercegovine velika je nepoznanica koji i kakvi procesi se trenutno dešavaju u domaćim bankama.
Za razliku od nas prosječni Amerikanac ima tu informaciju na vrhu prsta (preko mreže) i može je vrlo lako razumiti – svariti.
Radi se o tzv. Tedovom rasponu, ili u slobodnom prevodu Tošinom koraku (ili skraćeno Toši)
On je razlika između dvije brojke; kamatne stope po kojoj banke jedna drugoj pozajmljuju novac sa jedne strane i kamatne stope na američki kratkoročni dug.
Što je Tošin korak veći stanje u američkim bankama je u prosjeku gore i u poslovanju sa njima treba biti oprezan, jer one mogu destabilizovati kućni budžet, ali i američki kao i svjetski ekonomski sistem što se i desilo 2008.g i 2009.g.
Kakvo je trenutno stanje u američkim banaka, mjereno Tošinim korakom i može li se to stanje povezati sa bosanskohercegovačkim bankama i ekonomijom?
Prvi april 2020.g.
Svi razvijeni i zreli ekonomski sistemi i većina finansijskih tržišta pamte ključne negativne događaje u svom razvoju.
Dani/mjeseci u kojima je došlo do velikog pada cijena indeksa akcija, koji će kasnije biti označeni kao uvod u veliki pad ekonomske aktivnosti se npr. na američkom tržišu označavaju kao „Crni petak“, „Crni utorak“, “Crni septembar” …
Takvu kulturu ekonomskog i tržišnog pamćenja bh javnost, ali ni domaća ekonomska struka i praksa, nije do sada razvila.
