Evropljanima se energetska kriza u Evropi u vezi rasta cijena gasa predstavlja kao da se radi o energetskoj krizi na svjetskom nivou, ali podaci pokazuju da to uopšte nije tako.
Isto tako, rast cijene gasa se neprekidno dovodi u vezu sa ratom u Ukrajini, ali ni to nije istina.
Ako se promjena cijene gasa analizira od marta 2020. (kada je počela pandemija) do decembra 2021, kada nije bilo ratnih dejstava u Ukrajini i Rusiji, uočava se da tokom cijelog ovoga perioda, postoji različita dinamika cijene gasa u Evropi u odnosu na ostala ekonomska područja.
U posmatranom periodu (mart 2020 – decembar 2021) promjena cijene gasa u SAD i Indiji je gotovo identična.
Cijena gasa je u SAD porasla za 127%, a u Indiji za 110%.
Rast cijene gasa u Japanu je još niži – svega 74%.
Cijena gasa
(mart 2020 = 100)
Izvor: Investing. com. Referentne cijene gasa su: SAD – Natural Gas Futures – May 22 (NGK2), Evropa – ICE Dutch TTF Natural Gas Futures – May 22 (TFMBMc1), Japan – Gas Oil Futures – (JGOc1) Natural Gas Futures – Apr 22 (MNGc1), Indija – Natural Gas Futures – Apr 22 (MNGc1).
Evropa je, to se vidi golim okom, izuzetak i od početka pandemije korone, cijena gasa koji se troši u Evropi porasla je za 920%.
Šta je razlog ovako velikog odstupanja na evropskom tržištu energenata u odnosu na ostala referentna tržišta?
Jedno od objašnjenja je da evropske zemlje gas koji kupuju od Rusije dalje preprodaju po daleko višim cijenama.
Dugoročni ugovori o kupoprodaji gasa podrazumijevaju da se ugovaraju višegodišnji ugovori o isporuci gasa po konstantnoj cijeni ili po cijeni koja se mjenja po nekoj egzaktnoj formuli na čije ulazne parametre ne može uticati ni kupac ni prodavac gasa.
Pošto je gas berzanska roba, gas kupljen na opisani način, se dalje prometuje i stavlja na raspolaganje tržišnim subjektima koji ponude višu cijenu.
Tako prometovan gas, po cijeni značajno višoj od od one po kojoj je nabavljen iz Rusije, se stavlja na raspolaganje industriji i domaćinstvima.
Zvanična Rusija čak tvrdi da se jeftin ruski gas po cijeni uvećanoj i do sedam puta vraća nazad iz Njemačke, preko Poljske i prodaje Ukrajini.
Bez obzira da li je ovo objašnjene, koje je ponudila Rusija, koja obezbjeđuje najveći dio evropske potrošnje gasa, tačno značajno veći rast cijena gasa u Evropi nego u SAD, Indiji i Japanu pokazuje da sa energetskom ekonomskom politikom u Evropi, nešto fudamentalno nije uredu.
Obrazloženje za nizak rast cijene gasa u SAD bi moglo biti da ona ima svoja ogromna nalazišta gasa, za razliku od ogromne većine evropskih zemalja koja ih nema (Norveška je jedan od izuzetaka).
Ali kako onda objasniti energetsku stabilnost u Japanu, zemlji koja gotovo i da nema prirodnih bogatstava, ili u Indiji koja je druga najmnogoljudnija zemlja na svijetu?
Rast cijene gasa u Evropi, čak i Velikoj Britaniji koja je istupila iz EU, je toliki da se na građanskim protestima postavlja dilema “jesti, ili grijati se, pitanje je sad“.
Na engleskom jeziku ova dilema se i rimuje, “heating or eating”.
Ima nešto zaista trulo u evropskoj energetskoj politici, kada nije u stanju da energetski standard svojih građana drži na nivou onoga u SAD, Japanu i Indiji?
