Većina radnika kada je riječ o mjerenju ekonomskih pojava najbolje razumije promjene koje su izražene na godišnjem nivou. Npr. za koliko su porasli troškovi života u odnosu na prethodnu godinu, kolika je godišnja stopa rasta industrijske proizvodnje, za koliko je porasla poljoprivredna proizvodnja u tekućoj godini u odnosu na prethodnu godinu, koliko je godišnja inflacija, koliko metara rakije smo ispekli više u odnosu na prošlu godinu itd.
Takođe, radnici shvataju da ako njihova primanja porastu za 100%, a cijene roba i usluga koji oni kupuju u istom periodu takođe porastu za 100%, onda nije došlo do poboljšanja njihovog životnog standarda.
Drugim rječima radnici vrlo dobro shvataju razliku između nominalnih i realnih promjena, mada pojmove “nominalno” i “realno” gotovo nikada ne koriste.
“Zahvaljujući” jugoslovenskoj i bh ekonomskoj i političkoj istoriji u BiH je vrlo popularan žargonski izraz “pojela inflacija“, što je često bila aluzija na ogromnu razliku u nominalnim i realnim platama usljed visoke inflacije.
Ako su plate od kraja 2006.g. do početka 2019.g. u istočnom srpskom susjedu Bugarskoj porasle za 227,4% nominalno, a cijene (inflacija) u istom periodu za 34% koliki je realni rast plata u ovome periodu? Po kojoj prosječnoj godišnjoj stopi su bugarske ili plate u nekoj drugoj zemlji realno rasle i/ili padale (vidjeti grafikon)?
To su informacije koji bi svaka ekonomski racionalna individua mogla shvatiti i želila obraditi, a radi upoređivanja sa rastom svojih realnih primanja ili rastom realnih plata u svojoj zemlji.
Prelaz iz socijalizma u kapitalizam je teorijski zamišljen na način da nova Evropa (zemlje u tranziciji) ekonomski sustiže (eng. catch up) staru Evropu (razvijene zemlje), tj. da joj se po nivou prosječnog životnog standarda približi, a to podrazumjeva brži rast pokazatelja životnog standarda u npr. Bugarskoj od onoga u Njemačkoj, što se barem sa aspekta dosadašnjih stopa rasta realnih plata i zarada (ne i njihovog nivoa i njihove raspodjele!) potvrdilo i u praksi.
Tokom 12 godina bugarskog života u EU realne plate i zarade su rasle godišnje u prosjeku za oko 7,6%, a u Nemačkoj za oko 0,9%. Rast u Rumuniji je takođe impresivan (makar ga usljed loše rumunske statistike uslovno i prepolovili), a i Češka, Poljska i baltičke zemlje imaju vrlo solidne stope rasta realnih plata i zarada, koje su značajno veće od onih u Zapadnoj Evropi.
Poređenje rasta realnih palata zarada otkriva i tužnu ekonomsku sudbinu pojedinih zapadnoevropskih zemalja, sudbinu koja je za nas u BiH neugodno iznenađenje jer smo na cijeli Zapad navikli gledati uvijek i samo kroz ružičaste naočale. Nakon 12 godina Holandija (+3,3%), Belgija (+1,8%) i Italija (+1,4%) su skoro na istom mjestu gdje su bile i prije 12 godina, kada su Rumunija i Bugarska ušle u EU, iako mnogi Rumuni i Bugari žele živjeti i raditi u ovim zemljama (ne vrijedi i obratno).
Još gori slučajevi su Portugal i Velika Britanija.
Realna primanja su za ovih 12 godina u Portugalu ukupno smanjena za 6,3%, a u Velikoj Britaniji za 2,5%.
Za 12 godina realna primanja u Njemačkoj su porasla za 12%, a u Rumuniji za 173%, a u Bugarskoj za 145%. Slovenija je, po rastu realnih primanja, blizu Njemačke, što je loše za Sloveniju, a dobro za Njemačku.
Rastu realnih primanja kao pokazatelju životnog standarda se može zamjeriti sa mnoštvo “ali, …”, a najkrupnije, najjlogičnije i najjednostavnije “ali, …” je da “Rumun žele postati Englez, ali Englez ne žele postati Rumun“.
Ipak, razlika u stopama rasta realnih primanja između djelova stare i djelova nove Evrope je suviše velike da bi je bh ekonomska struka i bh javno mnjenje stoički ignorisali u okviru bh evropskih stremljenja tj. naše želje da postanemo dio nove Evrope.
Dvanaest godina je dovoljno dug period za izvođenje pouzdanih zaključaka o kvalitetu ekonomskih modela/ekonomija pojedinih zemalja i smjeru njihovog kretanje sa aspekta životnog standarda radničke klase mjerenog rastom realnih primanja i zarada (na bolje/na gore/stajanje u mjestu).
Za sada, od 2006. godine, u Rumuniji, Bugarskoj, Poljskoj, Češkoj, na Baltiku …, inflacija nije pojela kečap.
U nekom od narednih postova ću u analizu realnih i nominalnih plata i zarada pokušati ukomponovati Bosnu i Hercegovinu i naše nominalne i realne zarade, da se vidi gdje se mi u odnosu na zapadnu i istočnu Evropu nalazimo, barem što se tiče njihovih promjena, ako ne visine.
Dragan S. Jović*
*Izneseni stavovi, ideje, zaključci, preporuke, analize i mišljenja pripadaju autoru i ne predstavljaju na bilo koji način stavove, ideje, zaključke, preporuke, analize i mišljenja ustanove u kojoj autor radi. Analize finansijskog/bankarskog tržišta i/ili pojedinačnih hartija od vrijednosti (akcija, trezorskih zapisa, obveznica) nisu prijedlog za kupovinu ili prodaju hartija od vrijednosti. Analize ove vrste su lični stavovi autora, a ne bilo kakva vrsta investicionog savjeta.
