Indeksi cena otkrivaju opštepoznate stvari, koje u vremenu visoke inflacije dobijaju dodatno ekonomsko značenje.
Inflacija u Srbiji, merena kao i svuda u svetu potrošačkim cenama, nakon što je dostigla vrhunac (16,2% mart 2023) ima opadajući trend, ali je i dalje izuzetno visoka.
Državna statistika ne prikuplja samo podatke o cenama roba i usluga koje kupuju potrošači – fizička lica.
Cena proizvođača industrijskih proizvoda za domaće tržište je statistika cena koja ispoljava potpuno drugačiju dinamiku od od potrošačkih cena – inflacije.
Između ove dve vrste cena postoje najmanje četiri vrste razlike.
Cene proizvođača industrijskih proizvoda za domaće tržište imale su izraženiji rast od potrošačkih cena.
Cene proizvođača su u julu 2022.godine ostvarile godišnji rast od 19,8%, mnogo više od maksimalnog rasta potrošačkih cena.
Posle dostignutog maksimuma cene proizvođača padaju brže od cena potrošača.
U avgustu je godišnji rast cena proizvođača mnogo niži od rasta cena potrošača; 2,5% u odnosu na 11,5%.
Inflacija (potrošačke cene) i cene proizvođača industrijskih proizvoda
(Srbija, januar 2020. – avgust 2023.godine)
Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srbije.
Cene proizvođača industrijskih proizvoda za domaće tržište delimično ulaze u potrošnju i učestvuju u stvaranju potrošačkih cena tj. inflacije.
Potrošnja fzičkih lica se velikim delom odvija u različim vrstama maloprodajnih objekata (trgovine, benzinske pumpe, restorani), a proizvodnja tih istih roba koja su predmet kupovine je smeštena u proizvodne pogone – fabrike.
Sa visokim stepenom uopštavanja može se tvrditi da fabričke cene u zadnjih nekoliko meseci rastu mnogo sporije nego trgovačke cene.
Razlika između rasta ovih cena od 9 procentnih poena u avgustu (11,5%-2,5%) se delimično može objasniti cenama uvoznih proizvoda koje ne proizvode domaći proizvođači, a koje troše potrošači u Srbiji.
Međutim i te cene padaju, jer je prosečna inflacija u evrozoni 5,2% u avgustu (4,3% u septembru).
Jedino razumno, prihvatljivo i ekonomski logično objašnjenje za veliku razliku u prosečnim cenama proizvođača i prosečnim cenama raznih oblika finalnog pometa roba je da su u sferi prodaje robe krajnjem potrošaču-fizičkom licu formirane visoke marže koje su vrlo otporne na pad cena proizvođača.
Ovu prepostavku najuverljivije mogu potvrditi završni računi (bilansi uspeha) firmi koje se bave prodajom potrošnih dobara.
Druga, brža, metoda potvrde pretpostavke da inflacija više koristi bilansima proizvođača nego bilansima trgovaca je kontrola marži
Industrijalci su stvaraoci roba, ali trgovci prodaju robu koju oni proizvedu.
U odnosima između industrijalaca i trgovaca ne važi izreka “zna se ko kosi, a ko vodu nosi“.
I jedni i drugi imaju svoju ekonomsku funkciju, ni jedni bez drugih ne bi mogli postojati.
Zato je kontrola marži jedan od načina da država (organi uprave) posreduju između ove dve ekonomske funkcije, sa ciljem smanjenja inflacije.
Pojeftinjenje proizvoda, nakon kontrole marži, je predmet ismejavanja u određenim krugovima (ne samo na društvenim mrežama), verovatno zato što je pojeftinio nesrazmerno mali broj proizvoda.
Nezadovoljstvo postoji kada državni organi intervenišu, a nezadovoljstvo bi postojalo i da državni organi nisu intervenisali.
Nikada svi ne mogu biti zadovoljni, ali možda je nezadovoljsvo postojećim, bili opravdano ili neopravdano, ugrađeno u samu suštinu psihološke i fiziološke konstrukcije ljudskog bića?
