Javni dug je jedna od najznačajnijih makrovarijabli, pored stope nezaposlenosti, inflacije, salda tekućeg računa i BDP-a (stope rasta i per capita). Ako država duguje rezidentima (stanovnicima zemlje) govorimo o unutrašnjem dugu. Dug prema stranicima (nerezidentima) je spoljni dug. Zbir spoljnog i unutrašnjeg duga daje ukupni dug.
Odnos između javnog duga i BDP-a je mjera zaduženosti javnog sektora. Metodologija određivanja sadržaja javnog duga može varirati od zemlje do zemlje, ali ipak se udjel javnog duga u BDP-u koristi za upoređivanje stepena zaduženosti država. U svrhu kreiranja EU, određeni su tzv. kriteriji konvergencije među kojima je i javni dug do 60% BDP-a (Sporazum o EU, Mastriht, 1992.godine).
Kao i ogromna većina brojki u ekonomiji i ovo je “granica” koja ne određuje zdravu ili bolesnu ekonomiju sa aspekta javnog duga, ali ipak je neka vrsta granice.
Ovaj tekst je posvećen javnom dugu bh entiteta, a ne države Bosne i Hercegovine.
Ukupni dug Republike Srpske je zbir budžetskog duga (Republika Srpska) i dugova opština, javnih preduzeća, fondova socijalne zaštite i Investiciono-Razvojne banke Republike Srpske. Kao elementi ukupnog duga Federacije Bosne i Hercegovine se pored gore pobrojanih navode i “dug ostalih korisnika” kao i dugovi kantona. Dug fondova socijalne zaštite se u informaciji o javnom dugu Federacije Bosne i Hercegovine eksplicitno ne pominje.
Predstavljene strukture javnog duga su vrlo grube i neprecizne, a navodim ih samo da se stekne predstava o sadržaju javnih dugova entiteta i mogućnosti njihovog poređenja.
Razlika između javnog duga Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine je ogromna uprkos značajnom padu srpskog javnog duga od 2015. godine (vidjeti grafikon). Ona je skoro 20 procentnih poena. Srpska duguje oko 50% BDP-a, a Federacija BiH oko 30% BDP-a. Velika razlika u zaduženosti dviju društveno-političkih zajednica unutar iste države, sa istim indirektnim porezima i istom monetarnom politikom je i povod za razmišljanje o uzroku ove razlike. Različita privredna struktura, različiti ekonomski modeli ili nešto treće?
U pogledu javnog duga između entiteta postoji još jedna bitna razlika, a tiče se učestalosti informisanja javnosti o javnom dugu. Banke koje su kupile emisije javnog duga entiteta imaju informaciju o veličini svojih potraživanja prema entitetima na dnevnom, odnosno na mjesečnom nivou. Republika Srpska godišnje objavljuje “Informaciju javnom dugu”. A Federacija Bosne i Hercegovine i kvartalno i godišnje. Učestalije publikovanje informacija o javnom dugu povećava transparentnost i odgovornost u trošenju javnih sredstava. Ovo je jedan lijep primjer otvorenog poslovanja na koji bi se Republika Srpska trebala ugledati, jer joj može pomoći da brže smanji javni dug ili da ga barem drži pod kontrolom, a da uzajmljena sredstva koristi efikasnije.
Oči i uši javnosti motivišu na bolje ekonomisanje javnim sredstvima.
Od boljeg uvijek treba učiti , a u pogledu upravljanja javnim dugom, sa aspekta njegove visine, ali i učestalosti publikovanja podataka Federacija Bosne i Hercegovine može poslužiti kao uzor Srpskoj.
Posljednji javni podatak o visini javnog duga u Srpskoj je za 2017.godinu, a za Federaciju Bosne i Hercegovine za 2018.godinu. Po ovim podacima Srpska duguje 4,96 miljardi KM , a Federacija Bosne i Hercegovine 5,4 milijarde KM. To je izuzetno mala razlika u visini ukupnog duga između entiteta koji imaju omjer BDP-a 2:1 u korist Federacije Bosne i Hercegovine.
Prvi korak ka izgradnji bolje strategije upravljanja javnim dugom u Srpskoj bi trebalo biti kvartalno, a možda čak i mjesečno publikovanje podataka o javnom dugu kao i proučavanje ekonomskog modela Federacije Bosne i Hercegovine.
U recesiji (koja dolazi) za zemlje poput BiH vjerovatnoća stradanja je proporcionalna visini javnog duga.
Dragan S. Jović*
*Izneseni stavovi, ideje, zaključci, preporuke, analize i mišljenja pripadaju autoru i ne predstavljaju na bilo koji način stavove, ideje, zaključke, preporuke, analize i mišljenja ustanove u kojoj autor radi. Analize finansijskog/bankarskog tržišta i/ili pojedinačnih hartija od vrijednosti (akcija, trezorskih zapisa, obveznica) nisu prijedlog za kupovinu ili prodaju hartija od vrijednosti. Analize ove vrste su lični stavovi autora, a ne bilo kakva vrsta investicionog savjeta.
