Tokom oktobra ove godine u jednom trenutku se činilo da će sankcije Rusiji i oštećenje njenih rafinerijskih kapaciteta imati potencijal da poremete svjetsko tržište nafte, ali ono je ostalo vrlo otporno na poremećaje u poslovanju jednog od najvećih svjetskih proizvođača sirove nafte.
U posljednjoj rundi američkih sankcija ruske naftne kompanije Rosneft i Lukoil su se našle na tzv. listi „Specially Designated Nationals“ (SDN), formiranoj od strane američke agencije za kontrolu imovine stranaca (OFAC). Sva imovina ovih kompanija u SAD-u je blokirana, a američkim subjektima je zabranjeno da posluju sa sankcionisanim licima – to su glavne posljedice sankcija.
Kao i u slučaju sankcija Gaspromu, ove sankcije po automatizmu djeluju i na ostala povezana preduzeća – sve kompanije koje su u vlasništvu 50% ili više ovih kompanija su objekat sankcija; one su automatski obuhvaćene blokadom.
Primarni cilj sankcija bio je da smanji ruske budžetske prihode iz naftnog sektora i oteža finansiranje rata između Rusije i Ukrajine. Dio tržišta je očekivao i sekundarne efekte: novo kidanje trgovačkih veza Zapada i Rusije, uz ratno razaranje ruske naftne infrastrukture, poremetilo je tržište nafte, ali ne u toj mjeri da podigne njenu cijenu. Naprotiv, dogodilo se upravo suprotno – prosječna spot (trenutna) cijena nafte je pala.
Prosječna spot cijena sirove nafte se izračunava kao ponderisana srednja cijena WTI, Brent i Dubai sirove nafte (Average Crude Oil Spot Price, I:ACOSP). Ova cijena pruža širi pogled na tržište sirove nafte, umjesto da se, kako je uobičajeno, prati cijena samo jedne, posebne vrste sirove nafte.
Ona je na vrhuncu bila tokom 2008. godine (114 dolara), međutim već početkom 2009. pad je dostigao 70%. U zadnjih pet godina vrhunac je dostignut u junu 2022. godine, kada su vodeće svjetske banke krenule u borbu protiv inflacije, i od tada njena cijena je u padu.
Spot cijena sirove nafte, prosjek za WTI, Brent i Dubai (u USD po barelu)
septembar 2021 – oktobar 2025.
Izvor: https://ycharts.com/indicators/average_crude_oil_spot_price
U periodu od kraja septembra 2025. do kraja oktobra 2025. cijena sirove nafte je smanjena. Prosječna cijena nafte pala je sa približno 66,46 USD po barelu krajem septembra na oko 63,04 USD po barelu krajem oktobra.
Taj mjesečni pad od oko 5,1% prouzrokovan je kombinacijom niske potražnje i veće ponude na globalnom tržištu nafte.
Prema referentnim izvještajima (International Energy Agency, IEA), proizvodnja nafte u svijetu je već u septembru bila znatno viša nego u septembru prošle godine, što je bio signal da se stvorio višak zaliha, na što ukazuje i podatak da su tzv. zalihe nafte (oil on water) na moru porasle za oko 102 miliona barela u septembru.
Oil on water je količina sirove nafte koja se u posmatranom periodu nalazi na moru, tj. u utrobama tankera, a ne u skladištima na kopnu, i zato veliki nivo „oil on water“ najčešće signalizira višak ponude, dok njen pad ukazuje da je došlo do rasta tražnje.
U prosjeku, globalna ponuda sirove nafte je u septembru bila za oko 5,6 miliona barela dnevno (mb/d) viša na godišnjem nivou i takav odnos se prenio i u oktobar.
Tom višku ponude, većoj ponudi od potražnje, tržište pripisuje glavnu ulogu u obaranju cijena nafte. Prema Svjetskoj banci, potražnja za naftom u trećem kvartalu 2025. (jul, avgust, septembar) bila je vrlo slaba, neznatno viša u odnosu na prošlu godinu (0,8 miliona barela dnevno), što je znatno ispod dugoročnog prosjeka.
U oktobru je pritisak na pad cijene stvorila i nova runda sankcija prema ruskom naftnom sektoru. To je privremeno uticalo na rast tražnje i rast cijena, ali trend pada cijene nije preokrenut – u osnovi tržišta sirove nafte ostao je ugrađen bazični mehanizam niske tražnje i prevelike ponude.
Posmatrano iz ugla konkretnih podataka, prosječna mjesečna cijena sirove nafte između 30. septembra i 31. oktobra pala je za približno 3,42 USD po barelu (66,46 → 63,04), jer geopolitički uticaji, iako vrlo ozbiljni, nisu uspjeli da nadmaše prostu tržišnu aritmetiku, koja se formira na putu između ponude i tražnje.
Na tražnju za sirovom naftom uticala su i ekonomska kretanja u dvije najveće ekonomije: slaba dinamičnost američke ekonomije oličena u ispodprosječnom rastu i slabljenje tražnje za naftom kineskih kompanija združeno su djelovali na depresiju tražnje za naftom – to su mišljenja Svjetske banke.
I pored niske cijene i njenog pada, proizvođači nafte su proširili proizvodnju – Organisation of the Petroleum Exporting Countries + partneri (OPEC+) – i tržišni balans je dodatno poremećen u korist ponude.
S aspekta budžeta i fiskalnih planova, niže cijene nafte u oktobru predstavljaju izazov za zemlje izvoznice nafte, koje mogu biti pogođene smanjenim prihodima.
Za zemlje koje uvoze naftu, pad cijena je višestruko koristan: smanjuje se potrošnja deviza, padaju troškovi energenata, inflacija ide dole, a slabi i pritisak na pomjeranje deviznog kursa.
Za izvoznice nafte pad cijena sirove nafte u oktobru se neminovno odražava na niže poreske prihode po osnovu proizvodnje i prometa nafte – prema kredibilnom ruskom izvoru (Ministarstvo finansija Ruske Federacije), na godišnjem nivou (oktobar 2025. godine u odnosu na oktobar 2024. godine) fiskalni prihodi na tržištu nafte i gasa pali su za 27%.
Da rezimiramo, oktobarski pad cijena nafte je posljedica niske tražnje, visoke ponude, gomilanja zaliha, tj. generalno sirovoj nafti nenaklonjenih makroekonomskih uslova. Geopolitički faktori, iako vrlo aktivni, nisu imali snage da promijene omjer tržišnih snaga, koji je u oktobru radio protiv zemalja izvoznica nafte, a u korist zemalja uvoznica nafte.
