Društvena dinamika bi se neminovno, prije, ili kasnije, morala odraziti na finansijska tržišta makar ona bila i izuzetno plitka – nelikvidna – poput onih u Bosni i Hercegovini.
U BiH postoji konsenzus kako među političkim analitičarima i političkim organizacijama, tako i kod površnih posmatrača društvenih procesa, da su martovski politički procesi najveća politička kriza u zadnjih 30 godina, ali ta kriza, ako je zaista tako jaka kao što to svi smatraju, bi se morala na neki način odraziti na finansijska tržišta, pogotovo tržište akcija.
Kriza je počela 26.februara nakon donošenja prvostepene presude u predmetu protiv predsjednika Republike Srpske, a nastavljena je 27.februara kada je kao odgovor na presudu, Narodna skupština Republike Srpske usvojila zakone, koje je Ustavni sud Bosne i Hercegovine privremeno suspendovao (privremena mjera) ocijenivši da bi mogli narušiti ustavni poredak zemlje.
U martu su bila još dva događaja (izdavanje naloga za hapšenje i potjernice), koja su podigla društvenu temperaturu, sa izraženim potencijalom da, prije krajnjeg raspleta, utiču negativno na tržište akcija u oba entiteta.
Međutim, tržište akcija u Federaciji Bosne i Hercegovine, na Sarajevskoj berzi (SASE), uopšte nije reagovalo na februarsko-martovske intenzivne društvene procese – berzanski indeks SASX-30 nije, političkim usijanjem, ni okrznut – Sarajevska berza je iskazala zadivljujuću otpornost na pogoršanje društvenih uslova.
Od kraja januara do kraja marta vrijednost SASX-30 povećana je za 8%, a od kraja februara (vertikalna linija na grafikonu) njegova vrijednost se povećala za 2,6%, čime su ovaj berzanski indeks, cijelo tržište akcija (ovo je berzanski indeks koji obuhvata najviše akcija) i sva privreda Federacije Bosne i Hercegovine poručili da ne vide način kako, iako vrlo jaka, društvena kriza može uticati negativno na ekonomska kretanja.
Berzanski indeksi tržišta akcija u Bosni i Hercegovini
(28.1.2025 – 28.3.2025)
Izvor: Banjalučka berza i Sarajevska berza. Podsjetnik: Vertikalna linija na grafikonu se odnosi na 28.februar. BIRS – Berzanski indeks Republike Srpske.
Jaka društvena kriza – apsolutno nikakav negativan uticaj na tržište akcija, i još uz to rast tržišta, je krajnje neobična tržišna reakcija, i ona pokazuje da su potencijalni jaki negativni efekti ove krize na tržište akcija u Federaciji Bosne i Hercegovine bili preuveličani i da nema veze između najjače političke krize do sada i berze.
Reakcija tržišta akcija Republike Srpske na krizu, koja se najvećim djelom odvija na njenoj teritoriji, je na prvi pogled očigledno suprotna od one u Federaciji BiH, ali i tu treba biti vrlo oprezan u izvlačenju uzročno-posljedične veze između društvene krize i kretanja tržišta akcija.
Pad tržišta akcija je započeo 24.februara, dakle prije izricanja prvostepene presude, a sljedeći veliki pad je bio tek 7.marta kada je Ustavni sud Bosne i Hercegovine donio privremenu mjeru, što se može tretirati i kao slučajnost, jer teško je povjerovati da je bosansko tržište akcija do te mjere osjetljivo na sudske odluke, ali pad BIRS-a se nastavio i poslije toga.
Na jučerašnjem trgovanju (28.mart) BIRS je doživio zaista ogroman pad u jednom danu (5,2%), a prouzrokovali su ga pad cijena akcija firmi iz elektroenergetskog sektora koji je izgubio parnice velike vrijednosti i po tome osnovu ima stvorene velike finansijske obaveze, a postoje i velika potraživanja drugih velikih koncesionara koji vraćanje koncesije na rudna bogatstva (ugalj) koja su uslov za rad termoelektrana, uslovljavaju velikim novčanim davanjima.
Na društvenu krizu u Srpskoj se pored ove privredne krize nakalemio još jedan poslovni događaj u elektroenergetskom sektoru (gubitak arbitraže protiv slovenačkog preduzeća Viaduct) u kojem je dužnik Bosna i Hercegovina, ali sa pravom regresa prema Srpskoj (ova informacija je stigla na tržište 5.marta).
Pad BIRS-a, od kraja februara do kraja marta za 7,1%, ne mora jedino i isključivo biti uzrokovan društvenom krizom, već kao što smo to i nagovijestili i krajnje nepovoljnim poslovnim događajima u elektroenergetskom sektoru koji su proizveli, ili će proizvesti, velike poslovne gubitke.
Bez obzira na iskazane dileme, sigurno je jedan manji dio pada BIRS-a posljedica političke krize, a ta činjenica kao i rast Sarajevske berze, pred ekonomsku i društvenu politiku Srpske postavljaju zadatak da eliminišu, ili preokrenu, uslove i događaje koji su prouzrokovali pad tržišta akcija.
PORICANJE ODGOVORNOSTI
Analize finansijskog tržišta i,ili pojedinačnih hartija od vrijednosti (akcija, trezorskih zapisa, obveznica) na Bife.ba, ne predstavljaju na bilo koji način prijedlog za kupovinu ili prodaju hartija od vrijednosti. Analize ove vrste su samo lični stavovi autora, a ne investiciono savjetovanje ili privatno bankarstvo.
