Državama nastalim na području bivše Jugoslavije Zapadna Evropa je prvo “preporučivala” demokratiju, a uporedo sa njenim uvođenjem započeli su ratovi između naroda koji se razlikuju malo više od rođenog brata i rođene sestre (tzv. kompleks malih razlika među licima koji su rodbina u prvom koljenu je često uzrok velikih nesporazuma i omraza).
Odmah čim se zaboravilo na ovu preporuku, i njene posljedice, Zapadna Evropa (u saradnji sa međunarodnim finansijskim institucijama sa sjedištem u Njujorku), je izdala novu “preporuku” s ciljem potpunog oslobađanja ekonomskog života od državnih stega, tj. liberalizaciju sa privatizacijom svega i svačega u središtu ovoga procesa.
Preporuke Svjetske banke (na prelazu iz 20. vijeka u 21.vijek) su bile da ne smije preteći (ostati) ni jedno veliko državno preduzeće, kao i da državu treba protjerati iz banaka (kao da je veliko umjeće i golema i nedokučiva znanost posuditi novac) i te preporuke, ili bolje rečeno zahtjevi, su uz male izuzetke (elektroenergetski sektor, telekomunikaciona djelatnost, vojna industrija i zanemarivi djelovi bankarskog sektora) poslušno sprovođene.
Posljedice ovih preporuka bile su ogromni pad izvoza i rast uvoza, te pad životnog standarda, “zahvaljujući” činjenici da su privatizacija i liberalizacija spoljne trgovine uništile najveći dio proizvodnih kapaciteta, prethodno decenijama građenih.
Razmjere ekonomskog sloma postaju očigledene od 2009.godine kada je izduvao golemi kreditni rast koji je stvarao iluziju privredne dinamike i prikrivao razmjere mirnodobskog uništenja privrednih kapaciteta, koji su bili vitalni čak i u ratnom vremenu.
Sljedeća mantra, koja je kao i prethodne dvije omađijala društva kojim je saopštena, bila je integracija u Evropu (kao da države sa područja bivše Jugoslavije nisu dio Evrope) tj. članstvo u EU, a umjesto evropskog puta, pod kojim se podrazumjevalo približavanje evropskom životnom standardu, na put su pošli emigranti sa djecom, sa namjerom da se više nikada ne vrate.
Najnovija mantra, kojoj neki dodaju za većinu stanovništva nepoznatu riječ “agenda”, je tzv “zelena agenda” ili dekarbonizacija ekonomije s ciljem stvaranja ekološki održive ekonomije i planete.
Principi zelene ekonomije su formalizovani kroz Pariški sporazum (o klimatskim promjenama) iz 2015.godine i Evropski zeleni dogovor (European Green Deal) iz 2019. godine čiji je cilj nulta emisija gasova koji proizvede efekat staklene bašte do 2050.godine.
Sve termoelektrane u Bosni i Hercegovini rade na ugalj (pretežno lignit i mrki ugalj), koji je najintenzivniji fosilni izvor kada je reč o emisijama karbon-dioksida (CO2) po jedinici energije, a BiH se kao potpisnica Pariškog sporazuma i pretendent na članstvo u EU obavezala da provodi koncept zelene ekonomije, koji na prvom mjestu podrazumjeva smanjenje emisije CO2 u atmosferu.
Doprinosi godišnjoj proizvodnji električne energije u BiH
Izvor: BHAS (Obrada Bife.ba)
Od 2026. godine prilikom izvoza električne energije (i ne samo električne energije) u EU bosanski izvoznici će plaćati carinu ili naknadu na emisiju CO2 (u skladu sa Mehanizmom za prilagođavanje granice karbona, Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM).
BiH može smanjiti ovu carinu ako uvede porez na karbon (koji je odbitna stavka od CBAM carine), ako počne hvatati i sakupljati CO2 što je vrlo skupo CCUS tehnologija), ako smanji emisiju CO2 smanjenjem upotrebe uglja za proizvodnju električne energije, i ako poveća proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora (voda, vjetar, Sunce).
Kao što prilikom uvođenja demokratije, privatizacije državnih firmi, i evropskog puta nije bilo “hoćeš-nećeš”, već moraš, tako je i dekorbonizacija bosanske ekonomije defakto ultimatum na koji se mora pronaći što bolji odgovor, kako bi se negativni efekti dekarbonizacije barem pokušali ublažiti.
To će biti vrlo teško jer bosanski elektroenergetski sistem još uvijek ovisi o termoelektranama koje su glavna meta dekarbonizacije, a i najstabilniji i najveći izvor električne energije u BiH.
Pored toga hidroenergija kao glavni obnovljivi izvor energije je vrlo promjenljiva i zavisi od Boga, količine padavina, (veličina akumulacije smanjuje, ali ne uklanja ovisnost od hidrometeroloških uslova) a razvoj vjetro i solarnih elektrana je još uvijek u povoju.
Prosječnu mjesečnu proizvodnju u periodu januar 2018 – septembar 2024, termoelektrane (805 GWh), hidroelektrane (461GWh) i solarne vjetro elektrane (32 GWh), će biti vrlo teško promjeniti bez velikih promjena u ekonomskom sistemu.
Jedna od tih promjena je porez na karbon, ili na emisiju CO2 koji je među prvima uveden u Švedskoj 1991.godine (127 USD po toni CO2) kako bi se investitori usmjerili ka izgradnji elektrana na obnovljive izvore energije.
Najniži porez na karbon je u Ukrajini (0,76 USD), najviši u Urugvaju (167 USD), ima ga i Japan, ali je vrlo nizak (1,9 USD), a u Sloveniji je 18,6 USD po toni emitovanog CO2.
Krave igraju značajnu ulogu u emisiji gasova staklene bašte, posebno metana (CH₄), što ih čini bitnim u naporima Evropske unije za dekarbonizaciju, jer prema nekim procjenama, svaka krava, kao preživar, emituje 80-120 kg metana godišnje, što je ekvivalentno emisiji 2-3 tone CO2 godišnje.
Vodeće zemlje BRICS-a, (Brazil, Rusija, Indija, Kina, Južnoafrička Republika), drže između 65–70% svjetskih rezervi uglja, a pošte neke od njih smatraju CBAM carine metodom ograničavanja slobodne trgovine i oblikom protekcionizma, a u Indiji je krava pride i sveta životinja, samo ova grupacija zemalja može sprovoditi dekarbonizaciju vodeći računa o sopstvenim ekonomskim interesima.
U većini ostalih zemalja, u koje spada i Bosna, i krave će uskoro postati sporne, iako su one glavni proizvođači miljeka koje je simbol sisara, vrste kojoj i čovjek pripada, i mada je dekarbonizacija usmjerena na očuvanje prirode, kojoj i krave i ljudi pripadaju.
