Kao što u svakoj proizvodnoj privrednoj djelatnosti postoje neka sirovina čijom se obradom u procesu proizvodnje dobijaju poluproizvodi i finalni, gotovi, proizvodi, isto tako i u uslužnim djelatnostima, čiji proizvodi nemaju dimenziju, postoji ulaz “u proizvodnju”, “proizvodni proces” i izlaz ” iz proizvodnje”.
Bankarski kredit je “vidljivi” i glavni proizvod bankarske djelatnosti, koji stvar najveći dio ukupnih prihoda bankarskog sektora i u 2024.godini banke u Federaciji BiH su po ovome osnovu obračunale prihoda od kamata i sličnih prihoda u vrijednosti od milijardu KM, ili preciznije 1,035 milijarde KM.
Drugi po veličini prihodi banka su prihodi od naknada i provizije koje banke naplaćuju-obračunavaju tokom odabravanja kredita, trajanja ugovora o kreditu, izdavanja garancija i u poslovima unutrašnjeg i deviznog platnog prometa, te u ostalim bankarskim poslovima.
Ovi prihodi, vezani za glavne bankarske proizvode, uopšte nisu zanemarivi, naprotiv, oni su u prošloj godini dostigli skoro 60% ukupnih prihod po osnovu kamate, te su banke po tome osnovu zaradile ili oprihodovale 591 milion KM, ili skoro šesto miliona KM.
Banke sa sjedištem u Federaciji BiH su na kraju 2024.godine iskazale neto dobit od 600 miliona KM, baš onoliko koliko su zaradile na naknadama i provizijama, a ta dobit stavljena u odnos sa aktivom i diničkim kapitalom daje povrat-prinos od 1,97% i 15,4%.
Ove brojke su izuzetno visoke, posebno povrat na aktivu od 1,97% (neto dobit/aktiva), koji je među najvećim u zadnjih više od 20 godina, a i akcionari banaka mogu biti prezadovoljni što su za godinu dana na svakih 100 uloženih konvertibilnih maraka zaradili 15,4 konvertibilne marke.
Akcionar koji je početkom prošle godine kupio akcije banke po knjigovodstvenoj vrijednosti će u narednih sedam godina povratiti sav uloženi novac (100/15,4 = 7), ako banke nastave poslovati ovako profitabilno.
Pitanje, “kome pripadaju zasluge za ovakav sjajan poslovni rezultat banaka” bi se moglo učiniti nepotrebnim s obzirom da je na čelu svake bankarske organizacije uprava banke i da pored srednjeg i nižeg rukovodstva svaka banka ima na desetine ili stotine zaposlenih, koji svi zajedno svakodnevno kreiraju proizvode i usluge stvarajući prihod i na kraju pozitivan poslovni rezultata.
Na početku ovoga teksta smo ukazali na analogiju u proizvodnim procesima proizvodnog i uslužnog sektora u koji spadaju i banke, jer one takođe za dobijanje glavnog proizvoda moraju imati sirovinu, tj. “ulaz u proizvodni proces”.
Sirovina bankarima za proizvodnju kredita su depoziti, čija struktura otkriva vrlo zanimljiv sastav sirovinske osnove, ili baze, bankarskog poslovanja.
Struktura depozita u bankama sa sjedištem u Federaciji Bosne i Hercegovine
Izvor: Agencija za bankarstvo Federacije Bosne i Hercegovine.
Bosanskom državom, entitetima, kantonima i Distrihtom Brčko upravljaju mnoge vlade koje sve zajedne uopšte ne čine veliki dio ukupne sirovinske osnove bankarskog sektora, jer drže manje od 13% ukupnih depozita banaka.
Njihova moć u društvenim i ekonomskim procesima je neproporcionalna relativnoj snazi njihovih depozita, ali zato preko kreiranja budžeta i javne potrošnje utiču na stvaranje depozita drugih sektora.
Ni javna preduzeća, koja imaju i javnu i socijalnu funkciju, nisu, prema depozitima sa kojima raspolažu suviše bitan stavka u procesu proizvodnje kredita.
Njihov udjel u ukupnim depozitima je samo 7%, ali zato privatni dio privrede drži skoro 25% od svih depozita, a ovaj debalans je razumljiva poslijedica višedecenijske privatizacije, prodaje i izlaska sa tržišta (stečaja) velikog djela državnog sektora privrede.
Međutim, tek kada se ova tri sektora saberu (vlada, javna i privatna preduzeća) i to tek onda kada im se pridruže ostali manjinski djelovi ekonomskog sistema, tek onda oni su ravnopravni sa fizičkim licima koji, u različitim oblicima, finansiraju poslovanje banaka i omogućavaju proizvodnju bankarskih kredita.
Na stanovnike koji imaju depozite i transakcione račune u bankama sa sjedištem u Federaciji odnosi se 50% svih depozita sa kojima banke raspolažu, i pomoću kojih banke finansiraju proizvodnju kredita i ostalih bankarskih poslova i proizvoda.
Da nije depozita, među kojima su na prvom mjestu depoziti, sredstva, ili imovina fizičkih lica, banke ne bi imale iz čega davati kredite, i morale bi se osloniti na kapital svojih akcionara, prikupljanje sredstava pomoću emisije obveznica, ili uzimanje kredita i sredstava iz inostranstva.
Ako ćemo po zaslugama pojedinačno najvažniju ulogu u stvaranju bankarskih profita ima sektor stanovništva, jer je on glavni finansijer banaka, koje sa njegovim novcem posluju i stvaraju poslovni rezultat, a on je ove godine bio među najvišim.
Da li se i kako banke trebaju odužiti svojim zaslužnim poslovnim partnerima?
