Zakon o regulisanju cijena (SG RS 106/09) nije jedini zakon na osnovu kojeg se vrši regulacija cijena naftnih derivata u Republici Srpskoj.
Pored ovoga zakona i Zakon o nafti i derivatima nafte (SG 36/2009 i 102/2012) pruža solidan pravni osnov za privremenu suspenziju uticaja tržišta na cijene naftnih derivata, uz navođenje manjeg broja razloga za regulaciju – svega dva.
U Zakonu o nafti i derivatima nafte regulacija cijena naftnih derivata se uvodi vrlo suzdržano polazeći od ustavnih principa da se ustavno uređenje Republike Srpske temelji na, između ostaloga, tržišnoj privredi (čl.5 Ustava Republike Srpske), čime se garantuje da do kontrole cijena može doći samo u izuzetnim slučajevima i to samo privremeno.
Polazeći od ustava, koji ni na jednom mjestu ne pominje regulaciju cijena, a na nekoliko (ukupno četiri) mjesta iskazuje punu posvećenost tržištu i tržišnoj privredi, Zakon o nafti i derivatima nafte u proces kontrole cijena ulazi naglašavajući ključni uticaj tržišta na formiranje cijena naftnih derivata pravnom normom koja glasi: “Cijene derivata nafte formiraju se u skladu sa tržišnim uslovima” (st. 1 čl.16 Zakona o nafti i derivatima nafte).
Nakon što nam saopšti ime tržišta, kao glavnog arbitra za određivanje cijena naftnih derivata, Zakon o nafti i derivatima nafte navodi samo dva razloga za kontrolu cijena naftnih derivata, uz naglašavanje da se radi o izuzecima, tj. odstupanju od ustanovljenog tržišnog principa u formiranju cijena.
Та dva razloga za regulaciju cijena naftnih derivata: 1) u slučaju poteškoća pri snabdijevanju naftom i derivatima nafte 2) u slučajevima ozbiljnih prekida u snabdijevanju.
Oba razloga se odnose na stvarno, a ne eventualno stanje tj. potecijalne poteškoće ili očekivne ozbiljne prekide u snabdijevanju i to je još jedna razlika u odnosu na zakon o regulaciji, pored prethodno navedna samo dva razloga za regulaciju, naspram četiri razloga za regulaciju navedinih u Zakonu o regulisanju cijena.
Cijena sirove nafte (Brent), u USD
(januar 2020 – avgust 2024)
Izvor: Investing.com. Primjedba: Primjedba: Krug na grafikonu označava početak kontrole cijena naftnih derivata tj. određivanje maksimalne marže (april 2021).
Sljedeća razlika, između ova dva zakona, se odnosi na načine regulacija cijena nafte.
U Zakonu o nafti i derivatima nafte se navodi samo da “vlada može propisati način određivanja najviše cijene”, dok je u Zakonu o regulisanju cijena vladi na raspolaganju ukupno sedam mjera regulacije cijena naftnih derivata.
Na prvi pogled se čini da je regulacija cijena nafte samo preko najviše cijene u Zakonu o nafti i derivatima nafte suviše siromašna i bitno različita u odnosu na zakon o regulisanju.
“Određivanje najviše cijene derivata nafte zasniva se na mjerljivim tržišnim elementima, a uključuje cijenu derivata nafte na tržištu, devizni kurs, uvoznu carinu, troškove primarnog skladištenja i distribucije, maržu, posebne poreze i ostale dadžbine koje predstavljaju prihod budžeta” (st. 3 čl.16 Zakonu o nafti i derivatima nafte).
Iz posljednje citirane pravne norme je očigledno da i Zakon o regulisanju cijena, kao i Zakon o nafti i derivatima nafte, reguliše istu stvar, maržu u prometu naftnim derivatima (veloprodajnu i maloprodajnu), pa je potrebno dati odgovor na pitanje, koji zakon treba primjeniti prilikom regulacije visine marže, jer oni na različite načine normiraju regulaciju marže.
Zakonu o nafti i derivatima nafte poznaje sam dva razloga za regulaciju, a kao razlog za regulaciju cijena ne poznaje potencijalne poremećaje na tržištu naftnih derivata (ako mogu nastupiti veći poremećaji na tržištu, čl.7 alineja a Zakona o regulisanju cijena), kao ni zaštitu životnog standarda ili sprečavanje monopolskog formiranja cijena, koji su svi navedeni u Zakonu o regulisanju cijena (čl. 7).
Zakon o nafti i derivatima nafte barata sa pojmovima “poteškoće” i “prekid”, a Zakon o regulisanju cijena sa sa stvarnim i očekivanim “poremećajima” na tržištu nafte kao pravnim osnovama za neposrednu kontrolu cijena.
Zakon o regulisanju cijena je opšti-generalni zakon za regulaciju cijena i on se odnosi na sve slučajeve regulacije cijena roba i usluga, a Zakon o nafti i derivatima nafte je sa aspekta regulacije cijena specijalni zakon koji određuje način regulacije marže u prodaji naftnih derivata.
Prema tome, u sukobu su opšti zakon (lex generalis) i specijalni zakon (lex specialis) koji na različite načine regulišu istu pravnu materiju, pa postoji dilema koji zakon primjeniti na regulaciju maloprodajne marže u trgovini naftnim derivatima?
Bez prentenzije da damo ispravan odgovor na ovu dilemu, pred kojom će se sigurno naći Vlada Republike Srpske i nadležno ministarstvo kada budu raspravljali o najavljenoj izmjeni Uredbu o određivanju marže koja se primjenjuje prilikom formiranja cijena naftnih derivata” SG RS 30/2021, od 6.aprila 2021 (ili o njenom ukidanju? ) navešćemo jedan opštepoznat stav o razriješenju sukoba između opšteg i specijalnog zakona.
Rimski pravnici su smatrali da posebni ili specijalni pravni akt tj. pravna norma, ima prvenstvo nad opštim pravnim aktom, odnosno pravnim normama koje su u njemu sadržane, pod uslovom da ovi pravni akti imaju istu pravnu snagu, tj. istog su ranga i regulišu istu materiju, ali na različite načine.
Ovakav stav se izražava poznatom izrekom rimskog prava “lex specialis derogat legi generali“, čime se saopštava da specijalni zakon derogira ili ukida, opšti zakon.
Pošto je u slučaju regulacije maloprodajne marže specijalni zakon Zakon o nafti i derivatima nafte, a poseban zakon Zakon o regulisanju cijena, ovaj dio rimskog prava u regulaciji marže najvjerovatnije upućuje na Zakon o nafti i derivatima nafte, sa svim posljedicama koje iz toga proizilaze.
Svako buduće regulisanje cijena naftnih derivata i maloprodajne marže uredbom vlade, moraće uzeti u obzir dokazanu činjenicu da postoje dva zakona koji istu pravnu materiju, regulaciju cijena naftnih derivate, tj. marže u trgovini naftnim derivatima, normiraju na različite načine.
