Zloupotreba finansijskog mehanizma, što nije rijetkost na finansijskim tržištima, često vodi njegovom unapređenju, a ne potpunom odbacivanju.
2012. godine otkriveno je da su pojedine banke namjerno davale pogrešne podatke za izračunavanje kamatne stope LIBOR (London Interbank Offered Rate), po kojoj prvoklasne londonske banke međusobno pozajmljuju novac.
Mada se već polovinom 2000-ih govorilo o ovome, tek je 2012. skandal postao javan.
Suština prevare bila je u tome da se, pomoću željenih veličina ove kamatne stope, koja je bila ugrađena u većinu drugih finansijskih transakcija, favorizuje vlastita poslovna aktivnost.
Dobici od manipulacija sa LIBOR-om, u kojima su učestvovale neke od najvećih svjetskih banaka, kretali su se u stotinama miliona, pa i milijardama dolara.
Nakon otkrića skandala (preciznije prevare) bankama su izrečene i naplaćene kazne od oko 9 milijardi dolara (prema WSJ).
Ovoj konzervativnoj procjeni treba dodati da je u vrijeme prevare LIBOR bio ugrađen u transakcije i proizvode ukupne vrijednosti od 350 hiljada milijardi dolara.
Za poređenje, nominalni BDP najveće svjetske ekonomije, američke, iznosio je 27,36 hiljada milijardi dolara u 2023. godini.
Regulatorne institucije su shvatile da se bankama, koje su samostalno dostavljale podatke za obračun LIBOR-a, više ne može vjerovati.
Započet je proces prelaska na drugu kamatnu stopu, a zbog razmjera prevare, trajao je dugo.
U SAD se od 3. aprila 2018. godine izračunava nova kamatna stopa, obezbijeđena prekonoćna stopa finansiranja ili SOFR (eng. Secured Overnight Financing Rate), a od juna 2023. godine LIBOR je zvanično “penzionisan.”
SOFR je kamatna stopa po kojoj banke u SAD pozajmljuju novac preko noći jedna drugoj, uz zalog u vidu državnih hartija od vrijednosti.
Kada se transakcija završi banka vraća kolateral banci, kroz otkup kolateral pozajmljenim novcem, čime transakcija dobija karakteristike repo ugovora (eng. repurchase – ponovna kupovina).
Njujorški ogranak FED-a (New York Fed) prikuplja podatke o transakcijama koje se odnose na SOFR i izračunava njegovu vrijednost pomoću formule.
Tako da više ne bi trebalo biti varanja, osim ako američka država, po uzoru na velike banke, ne odluči da pokrene novi prevarantski ciklus?
SOFR je kamatna stopa na pozajmice koje su osigurane kolateralom, tj. hartijama od vrijednosti američkog trezora koje su visoko likvidne, zbog čega se SOFR smatra obezbijeđenom kamatnom stopom, za razliku od LIBOR-a koji je bio obračunavan na osnovu neobezbijeđenih transakcija.
Pogled na SOFR-u (vidjeti grafikon) pokazuje stabilnost, ali i povremene nagle promjene, koje ćemo obraditi u sljedećem tekstu, sa posebnim osvrtom na 1. oktobar 2024. godine kada je skok SOFR bio izražen (strelica na grafikonu).
Obezbijeđena prekonoćna stopa finansiranja ili SOFR, u %
(novembar 2023 – oktobar 2024)
Izvor: FED.
Pošto se SOFR odnosi na transakcije obezbijeđene kolateralom, rizik od nevraćanja „kredita“ je minimalan, pa se SOFR smatra bezrizičnom kamatnom stopom (eng. risk-free rate).
Na kraju, podsećamo na banke koje su učestvovale u manipulacijama LIBOR-a, a koje i dalje imaju značajnu ulogu u svjetskom finansijskom sistemu: Barclays (Velika Britanija), UBS (Švajcarska), Royal Bank of Scotland (RBS) (Velika Britanija), Deutsche Bank (Nemačka), Citigroup (SAD), JPMorgan Chase (SAD), HSBC (Velika Britanija) i Lloyds Banking Group (Velika Britanija).
Samo JPMorgan Chase ima aktivu od 3,9 hiljada milijardi USD (decembar 2023) iz čega se može odgonetnuti zašto se bankama koje su nekada varala ponovo vjeruje, i zašto im je javnost, dužnička zajednica pogotovo, sve oprostila.
Za Balkan se često vezuje mit o sklonosti prevarama i lažima, ali taj mit je najviše kreiran u germanskim i anglosaksonskim zemljama, gdje se nalaze sjedišta pomenutih banaka.
U psihologiji postoji nemali broj mehanizama kojim čovjek brani sebe tj. svoj ego, a jedan od ovih odbrambenih ego mehanizama je projekcija – projektovanje vlastitih osobina na druge ljude.
Na jeziku južnih Slovena, ovaj fenomen je sažet u izreci „napad je najbolja odbrana.“
S obzirom na zaključak, ovaj tekst je svrstan u bijelu hroniku, koja pokazuje da na Balkanu nije sve crno, niti je na Zapadu sve bijelo.
